مروری بر جنبه های اخلاقی در پژوهش های حیوانی

کاربرد حیوانات در پژوهش به دلیل استفاده غیرداوطلبانه از سوژه های تحقیق در فرآیندهایی دردناک و زجرآور که معمولا به مرگ آنها می انجامد، از نظر اخلاقی بحث برانگیز است. هدف از نگارش این مقاله، مرور جنبه های اخلاقی مربوط به بهره برداری از حیوانات در پژوهش های زیستی و پزشکی از دیدگاه تاریخی، نظری، علمی و اسلامی است.
عبارت ها و واژه های انگلیسی و فارسی مرتبط در پایگاه های اطلاعات علمی معتبر خارجی و ایرانی مانند PubMed، Web of Knowledge، Google Scholar، Google، IranMedex، Magiran و SID جستجو شدند.
یافته ها و بحث: بررسی تاریخی حاکی از روند افزاینده حساسیت نسبت به کاربرد حیوانات در علوم زیستی و پزشکی در جهان و ایران است. از نظر فلسفی با اثبات وجود آگاهی و قابلیت تجربه درد و رنج در حیوانات، کاربرد روش هایی که مستلزم تحمیل درد، رنج و یا کشتن آنهاست را دیگر نمی توان توجیه کرد. شواهد علمی اخیر حاکی از توانایی حیوانات در تجربه انواع درد و هیجان و سرکوب آنها در حضور انسان و نیز وجود سامانه های هیجانی پایه (مانند خشم، وحشت، ترس، افسردگی و استرس) و مهارت های کلامی، حل مشکل، شناخت وابسته به ابزار، تلقین، خودآگاهی، استدلال علیتی، یادگیری انعطاف پذیر، تصویرسازی، آینده نگری و بازی کردن در آنهاست. این ویژگی ها و توانایی ها می تواند بستری برای حمایت اخلاقی از آنها فراهم آورد. همچنین بر اساس معارف اسلامی، خلقت حیوانات هدفمند بوده و به واسطه داشتن شعور و فطرت، سزاوار مراقبت و احترام هستند و لذا احکام کلی مربوط به نحوه تعامل انسان با حیوانات را می توان به کاربرد حیوانات در تحقیقات تعمیم داد.
رعایت حقوق حیوانات و مسایل اخلاقی در پژوهش های حیوانی از پایه های محکم نظری، علمی و اسلامی و قانونی برخوردار است. ضروری به نظر می رسد که پژوهشگران علاوه بر شناخت و رعایت حقوق حیوانات، به روح مقررات، یعنی به حداقل رساندن کاربرد حیوانات و بهبود کیفیت زندگی سوژه های حیوانی، توجه کافی داشته باشند.