اعجاز ادبی قرآن کریم و سیر تطور آن

آغاز پیدایش بحث اعجاز به طور دقیق مشخص نیست؛ اما دیدگاه های دانشمندان قرن دوم و سوم هجری پیرامون مسائل ادبی قرآن کریم، منجر به افزایش گستره ی این بحث و تالیف کتاب های مستقلی درباره ی اعجاز در قرن های بعد گردید. از جمله ی این دانشمندان می توان به ابوعبیده معمر بن مثنی، یحیی بن زیاد فراء، جاحظ و ابن قتیبه اشاره کرد.
ابوعبیده با تالیف کتاب «مجاز القرآن» و فراء با تالیف کتاب «معانی القرآن» در قرن دوم هجری گام های اولیه را در باب اعجاز قرآن کریم برداشته اند. هر چند این دو دانشمند در تالیفات خود به طور مستقیم به مساله ی اعجاز اشاره ای ننموده-اند، اما با ذکر مسائل بلاغی قرآن کریم زمینه را برای طرح و گسترش اندیشه ی اعجاز ادبی قرآن کریم فراهم آورده اند.
جاحظ برای نخستین بار در قرن سوم هجری به نظریه ی نظم قرآن اشاره نموده است. وی همچنین به رد نظریه ی صرفه که استادش نظام بیان نموده، پرداخته است.
ابن قتیبه در قرن سوم هجری کتاب «تاویل مشکل القرآن» را در دفاع از قرآن کریم و اعجاز و بلاغت آن و در پاسخ به طاعنان به نظم و اسلوب قرآن کریم تالیف نمود. وی با گذر از مرحله ی اشارات و نظرات به مرحله ی تالیف مستقل پیرامون اعجاز قرآن کریم و بیان وجوه آن رسید.
این مقاله به دنبال آن است که سهم هر یک از این دانشمندان را در زمینه ی دانش اعجاز ادبی قرآن کریم و سیر تطور آن روشن نماید.