نقش خلوت در معماری خانه ایرانی

خانه، مکانی است که اولین تجربه های بیواسطه با فضا، در انزوا و جمع در آن صورت میگیرد و «خلوت» با خود، با همسر و فرزندان، با والدین و خواهر و برادر و دیگران همه و همه بیتعرض غیر در آن ممکن میگردد. خلوت در مسکن از ضروریات هر محیط مناسب برای زیست انسان به شمار میرود. وجود خلوت در محیط زندگی، میتواند به ایجاد زمینه مناسب در ابعاد فردی و اجتماعی بیانجامد. علاوه بر آن، آسایش خانواده و فراهم آمدن امکان ارتباط مناسب اعضای آن با یکدیگر و حتی با سایر نزدیکان، نیازمند خلوت در مسکن است؛ چرا که مسکن به معنای جایی که سکینه و آرامش در آن جاری است، نیازمند نوعی خلوت است. ایجاد تعادل میان خلوت و تعامل اجتماعی امری ضروری است که به وسیله عناصر کالبدی و در بستر فردی و اجتماعی هر جامعهای و مبتنی بر ارزشهای فرهنگی آن میسر میشود. این مقاله با پرداختن به مفهوم «خلوت» به روش کیفی و با مروری بر تعاریف مختلف و بعضی نظریه های این حوزه، به بررسی این مفهوم در حوزه فرهنگ اسلامی میپردازد و در ادامه، دو نسبت جدید «خلوت با خویش» و «خلوت با خدا» را به مفاهیم مربوط به حوزه این نوع مطالعات میافزاید. همچنین، ضمن نشاندادن اهمیت این معنا در این فرهنگ به عنصر فضایی و کالبدی آن در معماری نمونه های مورد بررسی اشاره مینماید که به صورت عناصر کالبدی، همچون صندوق خانه ها، پستوخانه ها، خلوتخانه ها، زاویه ها و یا کنجها، شکل گرفتهاند. در پایان مبتنی بر تعاریف و مصادیق مربوط و با توجه به پاسخهایی که ساکنان فعلی مساکن ایرانی- اغلب به ناچار و در محدوده فعلی بناهای خود- به این نیاز دادهاند، پیشنهاد می کند که طراحان معمار مساکن ایرانی، فضاهایی را چه به صورت مستقل و چه به صورت همراه با فضاهای دیگر -که امکان تفکیک داشته باشد - در طراحی فضاهای مساکن لحاظ نمایند.