حماسه عرفانی و تجلی آن در شمس نامه مولانا

در کنار انواع سه گانه ای که برای «حماسه» برشمرده اند (حماسه اسطوره ای و ملی، حماسه تاریخی، حماسه دینی) می توان نوع چهارمی نیز برای آن در نظر گرفت و آن، «حماسه عرفانی» است. این نوع از حماسه را باید در سروده های صوفیانه و عارفانه فارسی که پس از قرن پنجم هجری سروده شده است، سراغ گرفت. در این گونه از حماسه، صوفی یا عارف چونان قهرمان یا پهلوانی با نفس اماره و ددان و دیوان درون خویش به نبرد می پردازد و در جنگ و جدالی سخت و خونین آنها را فرو می شکند. تجلی بارز این گونه از حماسه را در غزلیات و مثنوی های عارفانه و قلندرانه سنایی و عطار و به ویژه در دیوان غزلیات مولانا شاهد هستیم. مقاله حاضر پس از بحث و بررسی درباره مفهوم و ماهیت حماسه عرفانی، به بازتاب این گونه از حماسه در دیوان غزلیات مولانا شمس نامه می پردازد و مساله حماسی بودن عرفان مولانا را در سه حوزه «روحیه و شخصیت حماسی»، «تخیل و ذهنیت حماسی» و «زبان و بیان حماسی» مولانا با ارائه شواهد و نمونه های متناسب مورد مطالعه قرار می دهد.