علل گرایش به ترجمه کتاب های تاریخی در عصر قاجار (با نگاهی به جریان های عمده ترجمه در ایران)

سابقه ترجمه در ایران، به روزگار هخامنشیان می رسد که کتیبه ها را به زبان های دیگر می نوشتند. در ایران، سه دوره به داشتن نهضت ترجمه شهرت دارد: نخستین نهضت ترجمه در روزگار ساسانیان، به ویژه با تاسیس جندی شاپور، شکل گرفت. طبق منابع موجود، ترجمه های این دوره، کتب تاریخی را شامل نمی شده است. دومین نهضت، در اواخر سده دوم، با تاسیس بیت الحکمه، به نهایت شکوفایی خود رسید.[1] در این دوره نیز با تاسی از حکمت و فلسفه یونانی، به ترجمه متون تاریخی توجهی نشد؛ تا اینکه به دنبال گسترش روابط ایران با کشورهای اروپایی، از دوره صفویه به بعد، نیاز به ترجمه بار دیگر ضرورت پیدا کرد. ولی در دوره قاجار بود که سومین نهضت ترجمه درپی شکست های ایران از روسیه، با ورود هیئت های نظامی و علمی خارجی در ایران، آغاز شد.
در این پژوهش، عوامل تاثیرگذار در توجه نویسندگان و مترجمان عصر قاجار به ترجمه کتب تاریخی و میزان تاثیرگذاری این امر در جذب و نزدیک سازی محققان و مخاطبان این حوزه مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه این مقاله ناظر بر این است که جنگ های ایران و روسیه، ترجمه اولین متون تاریخی را باعث شد. تاسیس دارالفنون، دارالترجمه، جریان شرق شناسی و کشفیات باستانی در ایران، ترجمه متون تاریخی و توجه به آن را به اوج شکوفایی تا آن زمان رساند؛ ضمن آنکه ترجمه کتاب های تاریخی، به تغییر متد تاریخ نویسی، توجه به تاریخ ایران باستان و آشنایی ایرانیان با افکار انقلابی منجرشد.