ارزیابی رویکرد صدرایی و اشراقی به «فرآیند دیدن»

دربارهٴ چگونگی ادراک بصری از دیرباز نظرهای مختلفی وجود داشته است. سهروردی نظریهٴ علم اشراقی و حضوری به واقعیت های بیرونی را مطرح کرده است. اما، ملاصدرا به دلایلی آن را نادرست می داند. مهم ترین دلیل او می تواند این باشد که جسم و جسمانی مانع ادراکند. چرا که ماده، مبهم و جسم آمیخته به عدم است. هر جزء مفروض آن از اجزای دیگر و دیگر اشیا غایب است و بنابراین، در جسم که حقیقتی افتراقی و قوهٴ عدم و زوال آن در وجودش نهفته است و وجود هر فردی از آن عین عدم فرد دیگر است، حضور معنی ندارد؛ در حالی که علم عبارت از حضور و شهود است. اما، با توجه به مبانی فکری و دیگر اقوال او مانند اینکه هر وجودی و ازجمله جسم، به اندازهٴ بهرهٴ خود از هستی، از شهود و حضور برخوردار است؛ این نگرش صدرایی را با چالش مواجه می-کند. هم چنین، اگر موجودات جسمانی را به دلیل نقصان ها، آمیختگی به عدم و پراکندگی، شایستهٴ معلوم واقع شدن ندانیم، پس نفس با قدرت خلاقیت خود چه چیزی را درک می کند و صورت ذهنی ساخته و پرداختهٴ آن چه واقعیتی را می نمایاند؟ در این مقاله کوشش بر این بوده است تا رویکرد ملاصدرا به نظریهٴ سهروردی نقد و بررسی شود.