فرق اسلامی و رویکردهای عقلانی به دیانت

رابطه ی عقل و دین به عنوان یکی از قدیمی ترین مباحث کلامی و کهن ترین چالش های فکری در میان فلاسفه، متکلمان، حکیمان و فقی هان مسلمان (و حتی غیر مسلمان) موضوعی است که هم چنان مهم ترین مشغله ی فکری و فلسفی در حوزه ی زندگی اعتقادی، اخلاقی و سیاسی- اجتماعی به شمار می رود. به لحاظ تاریخی پیدایش فرق مختلف در قلمرو تمدن اسلامی قبل از هر چیز ریشه در رویکردهای عقلانی به دیانت و به عبارتی دیدگاه های آنان نسبت به رابطه ی عقل و دین، عقل روحی، عقل و ایمان، عقل و شرع و عناوین مشابه آن دارد. بر همین اساس مذاهب کلامی شیعی، معتزلی و اشعری با تفاسیر عقلانی متفاوت و بعضا متعارض نسبت به دیانت اسلام ظهور نموده و اندیشه های جالب و جذابی از خود بر جای نهاده اند. مقاله حاضر ضمن بررسی مختصر جایگاه تاریخی هر کدام از فرق کلامی مذکور سعی دارد تا وجوه عمده ی اختلاف و افتراق آنان در موضوع مورد نظر را تجزیه و تحلیل نماید.