بررسی فن معارضه در مرثیه ابوالحسن تهامی و مرثیه ابن نباته مصری

بطور کلی ابداع و تقلید را دو فن ادبی مغایر هم دانسته اند، کما اینکه ابداع و نوآوری را همیشه فنی برتر از تقلید پنداشته اند. این دو دیدگاه، امر مسلم و انکارناپذیرند؛ اما از آنجایی که هر امر مسلمی استثنائات و فروع جزئی به دنبال دارد، گاهی فن تقلید با فن ابداع در هم آمیخته و برخی از خصوصیات ابداع را به خود می گیرد. بگونه ای که این حالت در یکی از فروع تقلید؛ یعنی فن معارضه سرایی به وضوح مشاهده می شود. واضح است که فن معارضه سرایی گونه ادبی جدید و نوزا نیست؛ بلکه از دیرباز شعرای متاخر آثار شعری برجسته شعرای متقدم را به مذاق خود شیرین یافته، از لحاظ شکل و مضمون مورد تقلید قرار داده اند. این سخن سرایان در لابلای این آثار نشانه هایی از ابداع را از خود به نمایش گذاشتند؛ به عنوان مثال، می توان از نقیضه سرایی دوره اموی یاد کرد که به خوبی جزئیات فن معارضه سرایی را در بر دارد.در این مقاله ابتدا به فن تقلید و انواع آن، در ادامه به فن معارضه سرایی و ذکر پیشرفتهای تاریخی آن پرداخته می شود. سرانجام، با تحلیل معارضه رثائیه تهامی و رثائیه ابن نباته مصری پایان می پذیرد.