خاستگاه های فرهنگی داستان های هزار و یک شب

اثری که امروزه به نام هزار و یک شب می شناسیم محصول نوعی در هم آمیزی یا سازگاری آفرینش گری دور و دراز ادبی است که پژواک فرهنگ های گوناگون در آن شنیده می شود. خاستگاه هزار و یک شب و شیوه روایتش هرچه باشد، این قدر مسلم است که هسته ای اساسی از داستان ها وجود داشته است که با گذر از فرهنگ عامه مردمانی متفاوت، از زمان ها و مکان هایی متفاوت، بهره می گیرد. در واقع زمینه این اثر آن قدر وسیع بود که هرکس توانست داستانی در آن بگنجاند؛ در این چارچوب و قالب وسیع، داستان هایی گوناگون از ادوار مختلف و شاید از تمامی تمدن های شرق قدیم راه یافته و جا گرفته است. هزار و یک شب، یک تاریخ حقیقی است. اهمیت قصه های شهرزاد نه در اصالت و یکپارچگی آن ها بلکه در همان درهم آمیزی و سازگاری فرهنگی و تاریخی است که باعث شده است به قصه های شهرزاد هم چون یک «ما یملک همگانی» نگریسته شود. هزار و یک شب به تنهایی یک «ادبیات گسترده» است؛ نوعی دایره المعارف قصه است. این اثر، طی سده های متوالی در همه عالم گردش کرده و در این گردش طولانی، شگفتی ها و نوادر بسیاری دیده، توشه هایی اندوخته، و هر قوم و قبیله ای به تناسب ذوق و سلیقه اش به آن، چیزی افزوده است. در این مقاله خاستگاه های هندی، یونانی، عربی و ایرانی هزار و یک شب را بررسی می کنیم و در هر مورد از نشانه های درون متنی بهره خواهیم برد.