تحلیل ساختار روایی منظومه های عطار (الهی نامه، منطق الطیر و مصیبت نامه)

ساختارگرایی با طرح ایده نظام، به بسط چشم اندازی فراگیر در تحلیل متون می پردازد که در طی آن همه اجزای درونی متن به یکدیگر مرتبط و کارکرد هر جزء، وابسته به نظام تلقی می شود. روایت به سبب بنیان علی و معلولی، انسجام و ظرفیت بالایی که در تحلیل ساختاری دارد، توجه بسیاری از روایت شناسان را به خود جلب کرده است. در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از آرای روایت شناسان ساختگرا، ساختار روایی سه منظومه الهی نامه، منطق الطیر و مصیبت نامه که دارای فرم روایی مشابهی هستند با روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد و قراردادها و قواعد حاکم بر روایت های عطار کشف و معرفی شود. این بررسی نشان می دهد که در ساخت صوری روایت، «سفر» عنصر مرکزی و انسجام بخش منظومه هاست. از این رو، کارکردها و کنشگران حول این عنصر پردازش می شوند. با انطباق این عنصر در مفهوم عرفانی منظومه ها، مشخص می شود که ساحت عرفانی و به تبع آن، مفهوم صیرورت و «شدن»، به نحو چشمگیری ساختار روایت منظومه ها را تحت تاثیر قرار داده است. ساختار روایی منظومه ها، ساختاری لایه لایه است که ساحت زبانی و صوری روایت، ارتباطی دیالکتیک با ساحت بطنی و تاویلی دارد و همین امر به روایت، جنبه ای ذهنی و درونی داده است.