تهذیب نفس از دیدگاه فلسفه صدرایی

تهذیب نفس»، مجموعه از اعمال و رفتارهایی است که به منظور نجات، تعالی کمال انسان، از جانب مکاتب مختلف انسانی و الهی مطرح شده است؛ اما غالب این مکاتب بنا به دلایلی چون نقص و انحراف آگاهی و اغراض مدعیان (مربوط به مکاتب انسانی) و ضعف و نقص روش، در تبیین صحیح و متناسب مصادیق و چگونگی تهذیب نفس و افراط یا تفریط در این زمینه (یعنی علت تامه و انحصاری تلقی کردن تهذیب نفس برای کمال انسانی) یا إغماض و بی توجهی نسبت به ضرورت تهذیب نفس (مربوط به مکاتب الهی که به علت ضعف و نقص روش مبلغان خود به نحو صحیح مطرح نگشته اند)، در اثبات مدعای خویش ناکام مانده اند. همه این ناکامی ها، معلول عدم تعیین جایگاه واقعی تهذیب نفس و محدوده کارایی آن است، از این رو این مقاله، با استناد به بیانات ملاصدرا (اندیشمندی که با اتکا بر مطالعات و پژوهش های وسیع و دریافت های الهی و انس و احاطه ای که نسبت به معارف دینی دارد، توانسته است در ارتباط با موضوعات عرفانی و انسان شناسانه، مطالب منسجم و مبنایی طرح کند برای رفع این نقیصه می کوشد. مطالب این مقاله بر دو نکته استوار است: 1. تنها خالق و مدبر هستی و انسان، قادر به راهنمایی انسان به سمت کمالش است (اهمیت شریعت الهی). 2. «تهذیب نفس» با همه ضرورتش برای حصول کمال انسانی، شرطی ناکافی در این باره است؛ یعنی، علت ناقصه است؛ نه علت تامه.