تبیین ابعاد و مولفه های تاب آوری شهرهای اسلامی

شهرها، نظام های پیچیده و بههم وابستهای هستند که نسبت به تهدیدهای طبیعی، انسان ساخت و خرابکارانه، بسیار آسیب پذیرند. مشخصاتی که شهرها را مطلوب و دستیافتنی میسازد، مانند معماری ها، مراکز تمرکز جمعیت، چیدمان عناصر و فضاهای شهری، زیرساختهای به هم وابسته و سایر موارد، اینها شهرها را در معرض خطرهای بالایی نسبت به مخاطرات طبیعی (سیلها، زلزله ها و...) و نیز مخاطرات انسان ساخت قرار میدهد. برخی از شهرهای جهان، با وجود اینکه همواره مجبور به سازگار شدن و تطابق با تغییر شرایط پیرامون بودهاند، سابقه طولانی در پذیرش مداوم ساکنان و ادامه حیات شهری دارند. در کنار آنها شهرهای بزرگ دیگر در دوره هزاره نخست پس ازمیلاد هم بودهاند که هماکنون از اهمیت کمتری برخوردارند. شهرهایی چون کایفنگ، چین؛ نیشابور، ایران؛ کاردوبا، اسپانیا. حتی برخی از شهرها در مسیر تاریخ به طور کامل، ویران و رها شده اند، همانند آنگلور، امپراتوری خمر و شهر سوخته ایران. از سویی دیگر، قرنهاست شهرهای اسلامی نظیر قاهره، استانبول، بغداد و تبریز که در کل دوران هزاره دوم از بزرگترین شهرهای جهان اسلام محسوب میشدند، با وجود تجربه حوادث و تحولات بیشمار، با تغییر نیازها، عملکردها و کارکردها و شکلها به حیات و بالندگی خود ادامه میدهند. این شهرها به طور معمول، حوادث و تحولات زیادی را در تاریخ پرفراز و نشیب خود تجربه کردهاند، اما بیشتر به دلیل داشتن شبکهای پایدار و منسجم از ترکیب نظام های کالبدی و جوامع انسانی، با انعطاف پذیری لازم در برابر حوادث و تغییرات، قابلیت انطباق با شرایط جدید را فراهم نمودهاند. امروزه این ظرفیت تحمل بهعنوان «تابآوری» شهرها مورد توجه محققان قرار گرفته است. با وجود تمام توجهات و کوشش هایی که برای تحقق مفهوم تابآوری جوامع شهری صورت پذیرفته، تعداد محدودی از قوانین نظاممند مدون در مورد تابآوری وجود دارد که در مقیاس شهر کاربردی شده اند. تاب آوری شهر عبارت از معیاری برای سنجش میزان توانایی نظام (System) شهری برای جذب تغییرات و سازماندهی مجدد تغییرات حاصل از اختلالات، پایداری شهر و ظرفیت سازی است. در این مقاله برای بررسی تابآوری شهر که در اینجا ظرفیت تحمل در ابعاد مادی و معنوی قلمداد شده از الگوی ارزیابی ظرفیت با رویکرد مبتنیبر نگرش سیستمی استفاده گردیده و سعی بر آن بوده است که با ارائه تعاریف آسیبپذیری، تابآوری و نیز بررسی ارتباط میان تابآوری، آسیبپذیری و ظرفیت انطباق و سازگاری با توجه به چارچوب ها و الگوهای مطالعه شده، ابعاد و مولفه های پیشنهادی برای تاب آوری شهرهای اسلامی مشخص و ارائه شود.