بررسی علل و ریشه های ظاهر گرایی در فهم قرآن

ما انسان ها همواره متاثر از فراورده های دانش و فرهنگ نو و کهنه خویش هستیم و رهایی کامل از آن ها به ندرت اتفاق می افتد؛ اما این تاثر ذهنی نباید در فهم آیات قرآن و روایات تاثیرگذارد و خلوص آن را مشوب سازد. فهم خالص و بی شائبه از متون دینی به ویژه قرآن، ممکن، اما مشکل است و پاک سازی ذهن از فرض های آغازین و انگاره های پیشین، شرط لازم برای دست یابی به چنین فهم خالص است؛ لیکن پس از غروب مهر نبوی، از سوی برخی فرقه ها و نحله ها، علاوه بر بروز اختلافات سیاسی- اجتماعی، برداشت های دینی نیز دستخوش اختلاف و گسستگی شد. تفسیرهای مختلف از دین و کتاب الهی شکل گرفت و تفکرات گوناگون و گاه متضاد از میان جامعه اسلامی سر برآورد. یکی از این جریان های فکری، ظاهرگرایی و عقل گریزی و بستن باب اجتهاد در رویارویی با قرآن است؛ البته مراد این مقاله، پرداختن به فرقه های ظاهرگرای «اهل سنت» است که بیشتر از هر نحله دیگر به این دست از عقاید، پای فشرده اند.
نگارنده این نوشتار، برآن است تا با روش توصیفی - تحلیلی، ضمن پرداختن به علل شکل دهنده این گرایش عقیدتی، ریشه های این پدیده ناسالم فکری را بیان کند و به قدر امکان مورد نقد و بررسی قرار دهد. نتیجه ای که از این تحقیق حاصل شده آن است که صرف توجه به ظواهر آیات قرآن که این نحله بدان تمسک جستند، مکفی درک و یافتن مدلول ها و مقاصد آیات قرآن نبوده؛ بلکه مدخلیت عقل با تکیه بر تفسیر معصومین (علیهم السلام) در راستای فهم صحیح قرآن امری محتوم است.