شرق زاگرس مرکزی در دوره نوسنگی بر اساس کاوش های باستان شناسی تپه قلاگپ

علی رغم پژوهش های گسترده ای که در بخش های مختلف نیمه شرقی زاگرس مرکزی انجام گرفته، شواهدی اندک و پراکنده ای از دوره نوسنگی و پیش از آن در این بخش به دست آمده است. این درحالی است که استقرارهای این دوره ها - نوسنگی، آغازنوسنگی و پیش از آن- در نیمه غربی و بخش های جنوبی زاگرس به مراتب بیشتر بوده و با بررسی ها و کاوش های صورت گرفته، چارچوب منظم گاهنگاری منطقه ای کامل تری را فراهم ساخته است. کاوش های باستان شناسی تپه قلاگپ در شهرستان ازنا لرستان در سال 1388، به دنبال چهار فصل بررسی و شناسایی شهرستان ازنا، به عنوان یکی از دشت های مهم شرقی منطقه زاگری مرکزی صورت گرفت. این کاوش ها، شواهدی از دوره نوسنگی جدید و مرحله انتقالی به مس سنگی قدیم را در گمانه های لایه نگاری آشکار می سازد. مدارک سفالی موجود، سه مرحله نوسنگی و انتقالی مس-سنگی را در یکی از این گمانه ها به نام C نشان می دهد که شامل شش فاز سکونتی می شوند. مرحله اول نوسنگی با عنوان قلاگپ 1 هم زمان با افق سراب جدید، مرحله دوم نوسنگی با عنوان قلاگپ 2 هم زمان با افق سراب - باغ نو و مرحله سوم که انتقالی مس سنگی است، با عنوان قلاگپ 3 مطرح شده که بعد از آن وارد مرحله مس سنگی قدیم با عنوان قلاگپ 4 می شود. علاوه بر سفال، مدارک دیگری از دوره نوسنگی از این محوطه به دست آمده که شامل سازه هایی با عنوان کف سخت سوخته با پلان دایره ای هستند و منتسب به فعالیت های خانگی و تولید غذا می شوند. مواد دیگر مانند: ژتون ها، سردوک ها، مهره ها و قطعات پیکرک نیز یافت شده اند. مطالعه مواد تپه قلاگپ نشان می دهد که این جوامع با پیشرفت های مستقل و انزواسازی منطقه ای، سبک های سفالی منقوش منطقه ای گوناگون در دوره نوسنگی شرق زاگرس مرکزی به طور بومی در برابر تماس های روزافزون و فشرده میان منطقه ای توسعه یافته اند و درنهایت در مراحل دوره مس-سنگی که با ظهور فرهنگ دالمایی هم راه است، یک هم گونی فرهنگی در سراسر زاگرس و مناطق همجوار با پیچیده تر شدن این جوامع روی می دهد.