حمام حاج محمدرحیم قزوین و جایگاه آن در میان حمام های عمومی این شهر در دوره ی قاجار

حمام های عمومی در طول دوران اسلامی از جمله عناصر مهم در شکل دهی و گسترش محلات و نمادی از آبادانی شهرها و روستاها و بسته به توان اقتصادی و پایگاه اجتماعی بانیان و نیز موقعیت آن ها از وسعت و نفاست متفاوتی برخوردار بوده اند. این سازه های مهم ورای تطهیر و نظافت عملکردی به مثابه ی نهادی اجتماعی داشته اند. بنابراین، بررسی همه جانبه ی آن ها می تواند یاریگر ما در درک نانوشته های تاریخ اجتماعی و شناخت بهتر جوامع گذشته ی ایران باشد. شهر قزوین، که در دوره ی قاجار از مراکز عمده ی تجارت ایران محسوب می شده و تجار معتبری در آن می زیسته اند، امروز با داشتن 25 باب حمام قدیمی برجامانده از دوره صفوی و قاجار، که برخی با کاربری حمام هنوز دایرند، جایگاهی ویژه در مطالعات حمام داشته و می تواند بستری مناسب برای احیای فرهنگ حمام ایرانی باشد. یکی از این حمام ها، حمام حاج محمدرحیم است که در افواه مردم به حمام صفا نیز موسوم بوده و هست. تاریخ احداث بنا سال 1259ق است و در زمان خود نه تنها بهترین حمام شهر قزوین، بلکه در زمره ی بهترین حمام های ایران بوده است. بانی حمام حاج محمد حسن، برادر حاج محمدرحیم، یکی از پنج پسر حاج عبدالله تبریزی بود که در زمان فتحعلی شاه قاجار از تبریز به قزوین مهاجرت کرد ه و با پسرانش در این شهر به کار و تجارت مشغول شدند. حاج محمدحسن به علت علاقه ی به برادرش حمامی را که بنا کرده بود، حاج محمدرحیم نامید. خاندان عبدالله تبریزی، که بعدها به امینی موسوم شدند، ارتباط نزدیکی با حکومت قاجار داشتند و در زمان خود از جایگاه اجتماعی و سیاسی ویژه ای برخوردار بودند و تجار معتبری در میان آنان بود. این خاندان موقوفات بسیاری در قزوین داشته اند که از جمله ی آن ها حمام یادشده است. به نظر می رسد که معمار آن با الهام از برخ عناصر معماری باستانی ایران و به سفارش بانی می خواسته حمامی درخور جایگاه اقتصادی و پایگاه اجتماعی وی و اعیان و رجال احداث کند.