نقش عواطف و هیجانات در اخلاق

در میان ظرفیت های وجودی انسان، عواطف و هیجانات، در تاثیرگذاری بر افکار و اعمال آدمی، از جایگاهی ویژه برخوردارند. بررسی این تاثیرات در حوزه اخلاق - که از مهم ترین جنبه های زندگی فردی و اجتماعی است – بحث های بسیار بااهمیتی را پیش خواهد کشید. اگر نوع و میزان تاثیرگذاری ساحت عاطفی در مقایسه با دیگر ساحت های رقیب (همچون ساحت عقلانی)، تحلیل و بررسی شود، اهمیت این مباحث، بیش تر درک خواهد شد.
این مقاله در دو حوزه به این مساله می پردازد: اول، حوزه ای کاملا نظری است و در ذیل مباحث فرااخلاق قرار می گیرد؛ و دوم، در عرصه های عینی تر حیات اخلاقی انسان، یعنی در حوزه قضاوت ها و رفتارهای اخلاقی. این بررسی ها به تطبیق و مقایسه حوزه های فرااخلاق و روان شناسی اخلاق با منابع اسلامی خواهد پرداخت. در بخش منابع اسلامی، تاکید بر آثار استاد آیت الله جوادی آملی است. بر این اساس، مباحث در سه بخش تنظیم شده است: نخست، نقش عواطف در نظریات فرااخلاقی بررسی می شود و از دو رویکرد عمده فرااخلاقی بحث می شود؛ این دو رویکرد، دیدگاه تعریف گروانه طبیعی و دیدگاه غیرشناختاری یا توصیف ناگروانه است. با بیان کاستی های این نظریه ها، ارتباط ارزش های اخلاقی با واقعیات عینی، تبیین می-شود. در بخش دوم، نقش عواطف در قضاوت های اخلاقی بررسی می گردد. آن گاه برخی از دیدگاه ها که عواطف و هیجانات را تنها عامل تاثیرگذار بر قضاوت های اخلاقی می دانند، تبیین و نقد می شود. تاثیرگذاری ساحت عقلانی بر قضاوت های اخلاقی، در این بخش طرح شده است. در نهایت، با پذیرش تاثیر عواطف بر قضاوت های اخلاقی، علیت انحصاری آن رد خواهد شد. بخش سوم، به تاثیر عواطف بر رفتارهای اخلاقی می پردازد. دیدگاه های عاطفه گرایان و شناخت گرایان درباره زمینه های تاثیرگذاری عواطف و احساسات بر رفتار اخلاقی نیز بررسی و سنجیده می شود.
با پذیرش تاثیر جدی هیجان ها بر رفتار اخلاقی، نقش موثر شناخت و تاملات فکری در رفتار اخلاقی نیز به اثبات خواهد رسید.