پارادوکس مرتبه مثالی نفس حادث در نفس شناسی صدرالمتالھین

موجودات مثالی به رغم تجرد، از عوارض ماده (مقدار، اندازه و شکل) خالی نیستند؛ در حالی که این عوارض، به گونه ای در تعین شخصی و در نتیجه تفرد موجودات، نقش دارند و باعث جزئی شدن این صور می شوند. با فرض «مرتبهٴ مثالی» برای نفس انسانی، می توان سابقه ای در این عالم برای انسان تصور کرد. در این تصور به تعداد افراد مادی کثرت عددی خواهیم داشت. بنا بر نظر ملاصدرا نفس انسانی، جسمانیه الحدوث است و سابقهٴ چنین نفسی، به وجود جمعی عقلانی در صقع ربوبی و یا عالم مفارقات عقلی، ارجاع داده می شود. با این تفسیر، هم حدوث نفس انسان محفوظ می ماند و هم پیامدهای عقلی محال و توالی فاسد قدم نفس، مجال بروز نمی یابند. بنابراین سلسلهٴ تنزلات به ویژه مراتب قبلی وجودات تنزل یافته در قوس نزول، با مبنای حدوث جسمانی نفس، چندان قابل جمع به نظر نمی رسد و پیشینهٴ وجود عقلی نفس با وجود تاکید فراوان صدرالمتالهین بر وجود مثالی موجودات تبیین چگونگی حدوث آن را از مرتبهٴ عقلی به عالم ماده، دشوار می سازد. شاید بتوان این ناسازگاری را با فرض سابقهٴ مادهٴ بدن، به عنوان متحد صورت انسانی، حل کرد؛ اما ماده در فلسفهٴ صدرایی نقش کم اهمتی دارد، و علاوه بر آن ابداعی است و نمی تواند در این مرتبه نقشی داشته باشد. بر اساس مبانی صدرایی، فرض پیوند مستقیم میان مادهٴ متحد با صورت (در عالم ماده) با مادهٴ مثالی، فرضی نادرست است. در پاره ای از آثار ولی عباراتی می توان یافت که اعتقاد به مرتبهٴ مثالی نفس انسانی را در سلسلهٴ نزولی نشان می دهد و وجه قدم نفس را تقویت می کند و بر ابهامات نظریهٴ «جسمانیه الحدوث» می افزاید.