مدل زمین ساخت فلات آذربایجان (شمال گسل تبریز و جنوب ارس)

آذربایجان ایران ناحیه ای است در شمال باختر ایران که دگرشکلی و لرزه خیزی شدیدی دارد و میان کوهزادهای بزرگ قفقاز در شمال و البرز در خاور و با فاصله از زاگرس در جنوب قرار گرفته است. در این مطالعه محدوده شمال باختر ایران در شمال گسل تبریز (تا محدوده شهر میانه)، یعنی محدوده استان های آذربایجان شرقی و اردبیل مورد بررسی قرار می گیرد. در این پژوهش ساختارهای محدوده یاد شده در ارتباط با سوگیری تنش ها و با هدف چگونگی ارتباط آنها با زمین ساخت امروزی آذربایجان با باز سازی مدل زمین ساخت این محدوده مورد کنکاش قرار می گیرد. در این مطالعه از روش Angelier (2002) که یک روش تحلیلی برای محاسبه تنسورهای تنش است، در بخش های مختلف محدوده مطالعاتی برای محاسبه تنسور تنش استفاده شده است. همچنین از روش پیشنهادی Angelier (1984 & 2002) برای جدایش تنش ها در محدوده مطالعاتی بهره گرفته شده است. شیوه کار به این صورت بوده است که با گردآوری داده های صحرایی و لرزه ای گسل ها و محاسبه سوگیری تنش به روش تحلیلی در این ناحیه وضعیت تنش های زمین ساختی مرتبه سوم در محدوده مرزهای منطقه مشخص شده، و سپس باز سازی تنش های مرتبه اول با جدایش تنش ها برای فلات آذربایجان صورت گرفته است. نتایج تحلیل تنش ها نشان می دهد که در آذربایجان دو سامانه تنش فشاری یکی با روند NE-SW و دیگری با روند NW-SE وجود دارد. وجود دو سامانه راندگی مورب در آذربایجان و ساختارهای انباشته شواهدی بر تایید این دو سامانه تنش است. سامانه تنش اول موجب گسترش سه پیکره زمین ساختی به صورت کمربند چین- رانده ارسباران، اهر (قوشه داغ) و بزکش به طور چیره شده است که راندگی های بوجود آورنده این پیکره ها بیشتر در ژرفای زمین قابل بررسی هستند. اما سامانه دوم سبب تشکیل و تکامل راندگی های با امتداد N-S در این ناحیه شده است که طول کوتاهی دارند و به صورت انباشته و در سطح زمین گسترش دارند. فرایند راندگی دو سامانه رانده (مورب) یاد شده در فضای میان گسل های امتدادلغزی صورت می گیرد که بیشتر روندهای شمالی - جنوبی و یا شمال خاوری- جنوب باختری دارند. بازسازی تنش های مرتبه اول در ارتباط با پیکره های زمین ساختی و ساختارها، مدل زمین ساختی فلات آذربایجان را به دست داده است. در این مدل، فلات آذربایجان (شرقی) از شمال با قفقاز کوچک، از خاور با پی سنگ خزر جنوبی و از جنوب و باختر با بلوک ایران مرکزی، مرزهای همگرا تشکیل داده و در برخورد است. در این میان، سامانه فشارش بازسازی شده به گونه ای است که چرخش پاد ساعتگردی را بر فلات آذربایجان تحمیل می کند.