نمادگرایی آیینی در دوره نوسنگی اولیه: نگاهی به گوبکلی تپه در جنوب شرقی ترکیه

شناخت آیین های اولیه از طریق بررسی نمادگرایی و ارتباط آن با تحولات معیشتی بشر، بخش مهمی از باستان شناسی پیش از تاریخ به شمار می رود. بعضی از محققین اعتقاد دارند که در اواخر دوره فراپارینه سنگی و همزمان با تغییرات جوی پس از پلئیستوسن، باورها و آیین های جدیدی به وجود آمدند که میل به تسلط بر طبیعت وحشی از ویژگی های بنیادی آنها بود. در این دوره گذار، در جنوب شرقی ترکیه، یکی از برجسته ترین نمادگرایی های آیینی دوره نوسنگی اولیه، در گوبکل یتپه، واقع در شمال شرقی شهر اورفا، ظاهر شده که مشخصه اصلی آن، نیایشگاه های کلان سنگی با ستون های T شکل عظیم است. روی بعضی از این ستون ها تصاویر جانوران وحشی، همچون شیر، روباه، گراز، گاو وحشی، مار، کرکس، عقرب، گاه بطور مجرد و گاه جمعی، حکاکی شده است. در همین منطقه، پنج محوطه باستانی دیگر با همین ویژگی، اما اندکی جدیدتر، به نام های نوالی چوری، کاراهان تپه، تاشل یتپه، هامزان تپه و سفرتپه وجود دارند که بر خلاف گوبکلی تپه، علیرغم داشتن نیایشگاه، مسکونی نیز بوده اند. احتمال می رود، این ستون های سنگی، تجسم نمادین انسان هایی (شاید شامان ها) بود ه باشند که جانوران وحشی را تحت تسلط خود در آورده اند. این نوع نیایشگاه های کلان سنگی، از اواسط هزاره دهم ق.م محل پرستش و اجرای شعایر آیینی خاصی بوده اند که احتمالا متروک شدن آنها با رویداد اهلی سازی گیاهان و جانوران و تغییر ساز و کارهای عمده معیشتی انسان از حالت شکارگر- جمع آورنده به دامپرور-کشاورز در ارتباط بوده است.