نقش شیر در فرش ایرانی در مقایسه با آثار ادبی و عرفانی

دوره صفویه در تاریخ قالی بافی ایران همواره به عنوان عصر طلایی این هنر شناخته شده که علاوه بر زیبایی طرح و نقش و رنگ مفاهیم ارزنده ای بر پهنای قالی آن نقش بسته است. نقش شیر یکی از آن نقوشی است که در بیشتر قالی های صفویه در حالت های مختلف نقش بسته است چنانکه در این قالی ها هم در مقام صیاد و هم در جایگاه صید به تصویر درآمده است. تکرار و تاکید بر این نقش که در فرهنگ ایرانی و اسلامی و دیدگاه عرفا همواره معانی نمادین مختلف و بعضا متضادی داشته است این پرسش را مطرح می نماید که شیر در قالی های صفویه دارای چه مفاهیمی است. از طرفی در اشعار و آرای مولانا نیز شیر مفاهیم متفاوتی دارد. در نظر مولانا شیر نماد حق تعالی و اسماء و صفات وی، نماد قضای الهی، نماد انسان های اهل فضیلت، نماد اولیاء، نماد رسول اکرم(ص) و حضرت علی(ع)، نماد عقل، نماد عشق، نماد اندیشه و حتی نماد نفس اماره است؛ اما در نظر او از شیر، مفهوم انسان و انسان کامل استنباط بیشتر می شود. در مطالعه بصری و معنایی نقش شیر در قالی های صفویه نیز ارتباط معناداری بین شیر در قالی های صفویه و نظر مولانا مشاهده می شود. نقش شیر در بیش از ده نمونه از قالی های بررسی شده در حالت های متفاوت و جایگاه های مختلف مشاهده شده که همگی موید آن است که شیر بر پهنه قالی در کشاکشی صعب و دشوار نهایتا به مرکز هستی که همان ترنج قالی باشد می رسد و در آن به درجه شیر مردی نایل می آید. این مفهوم در نظر مولانا نیز انعکاسی روشن دارد. مطالعه انجام شده به شیوه اسنادی و بررسی مشاهده موردی نمونه قالی های دوره صفویه با استفاده از روش تحلیل محتوا و تطبیق نمونه ها صورت پذیرفته است.