فرهنگ دوران مفرغ جدید و آهن I دشت اردبیل مطالعه ی موردی قلعه خسرو و قلعه های اقماری

براساس مدارک باستان شناختی ویژگی های فرهنگی دوره ی مفرغ جدید و آهن I در بخش شرقی شمال غرب ایران نسبت به حوزه ی دریاچه ارومیه تفاوت های چشم گیری دارد. این تفاوت در الگوهای استقراری و فرهنگ های رایج در این دو حوزه به تفاوت ویژگی های جغرافیایی حاکم بر هر حوزه بستگی دارد. با وجود این که عصر مفرغ جدید را در حوزه دریاچه ارومیه با عنوان فرهنگ سفالی نوع ارومیه و خابور معرفی کرده اند، ولی بارزترین ویژگی الگوی استقراری دوره مفرغ جدید در قسمت های شرقی این حوزه ی پهناور فرهنگی، یعنی دشت اردبیل، استقرار در درون قلعه هایی است که با مصالح سنگی و به صورت خشکه چین بر بالای برجستگی های بلند طبیعی ساخته شده اند و از یک یا دو جهت به وسیله عوامل طبیعی مانند: پرتگاه ها، پوشش دفاعی داده شده است. قلعه های این دوره را با توجه به کاربرد و میزان اهمیت شان و برخی نشانه های دیگر، می توان در گونه های مختلفی طبقه بندی کرد. یکی از بارزترین ویژگی این نوع استقرار، وجود یک قلعه ی بزرگ در مرکز به عنوان قلعه ی مرکزی و چندین قلعه کوچک اقماری در اطراف آن بوده است. در این مدل قلعه هایی مانند قلعه خسرو، قلعه ی مرکزی بوده و قلعه هایی چون: قلعه زینو، شیندیرشامی، کیچیک یوردی، شیطان داشی، گل نسا و قلعه یری، نقش قلعه های اقماری را ایفا می کردند. از جمله مشخصه های مادی قلعه ی مرکزی علاوه بر وسعت زیاد آن، قرار داشتن یک گورستان با گورهای چهارچینه خرسنگی در کنار آن بوده است. قلعه های اقماری وسعت کمی دارند و در فاصله ی کمی دورتر از هر کدام از آن ها گورستانی متشکل از قبور چهارچینه سنگی نیز دیده می شود. این قلعه ها در اطراف قلعه ی مرکزی با فواصل مشخصی پراکنده شده اند. به نظر می رسد که کاربرد این قلعه ها محافظت از حدود و ثغور قلعه های مرکزی و راه های ارتباطی بوده است. روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی و توجه به روش های میدانی بررسی و نتایج حفاری باستان شناختی است.