روند توسعه شهر خرم آباد از عصر صفوی تا عصر پهلوی بر اساس تحلیل های GIS

تاریخ شکل گیری شهر امروزی خرم آباد، مرکز استان لرستان، به اواسط دوران اسلامی (احتمالا قرون 5 تا 7 ه.ق) باز می گردد. پیش از آن، شهری به نام شاپورخواست که از شهرهای مهم دوره ساسانی و اوایل دوران اسلامی بوده، در جای آن قرار داشته است. شهر شاپورخواست در قرون 7 یا 8 ه.ق از رونق افتاده و شهر خرم آباد در جای آن شکل گرفته و مرکزیت خود را آغاز نموده است. قدیمی ترین نقشه موجود از بافت تاریخی این شهر، مربوط به سال 1270 ه.ق است که به وسیله نقشه برداران روسی تهیه شده است. با توجه به این نقشه و عکس های هوایی سال های 1334 و 1347 ه.ش، مطالعه محدوده اولیه و روند توسعه شهر خرم آباد از دوره صفوی تا دوره پهلوی با استفاده از اطلاعات به دست آمده از نرم افزار GIS و تحلیل آن، از مهم ترین اهداف این پژوهش است. هسته اولیه شکل گیری شهر و محدوده اولیه آن در دوره صفوی، بر اساس مدارک باستان شناختی تعیین شده اند. محدوده شهر در دوره قاجار و پهلوی نیز براساس نقشه سال 1270 ه.ق و عکس های هوایی سال های 1334 و 1347 ه.ش مشخص گردیده است. این که اوج رونق و توسعه شهری مربوط به چه دوره ای بوده و چه عواملی منجر به توسعه فیزیکی آن در جوانب مختلف گردیده، از دیگر اهداف این پژوهش است. پژوهش حاضر بر اساس مطالعه منابع مکتوب و فعالیت های میدانی در بافت کهن شهر و بررسی نقشه های مرتبط با توسعه شهری صورت گرفته است. بر این اساس، اوج توسعه و رونق خرم آباد، در دوره صفوی و به ویژه دوره پهلوی بوده است. واقع شدن این شهر بر سر راه خوزستان در مسیر ارتباطی شمال به جنوب و هم چنین انتخاب آن به عنوان مرکز استان در دوره پهلوی، از مهم ترین عوامل توسعه آن شهر بوده است. وجود ارتفاعات زاگرس در جوانب شرقی و غربی شهر به عنوان عامل محدود کننده و هم چنین اراضی مسطح و مساعد جنوب شهر، منجر به توسعه فیزیکی در جهات شمالی و جنوبی شده است.