توارث و ترکیب پذیری مقاومت به زنگ زرد در تعدادی از ارقام تجاری و لاین های پیشرفته گندم نان

زنگ زرد گندم با عامل Puccinia striifomis Westend f. sp. tritici یکی از مهم ترین بیماری های قارچی گندم از نظر اقتصادی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است. به منظور تعیین قابلیت ترکیب پذیری، عمل ژن و برآورد سایر پارامتر های ژنتیکی شش رقم و لاین پیشرفته گندم نان (پیشتاز، بهار، مغان3، MV17، SERI/KAUZ و KAUZ//KAUZ/PVZ) به همراه رقم حساس بولانی، در قالب یک طرح دای آلل 7 × 7 به صورت یک طرفه تلاقی داده شدند. ارزیابی F1 و والدین در قالب طرح بلوک های کامل تصادقی در سه تکرار در گلخانه های بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام شد. روش مایه زنی اسپور زنگ به صورت گرده پاشی با پودر تالک با نژاد 134E134A+ انجام شد. چهار جزء مقاومت شامل دوره کمون، تیپ آلودگی، تراکم و اندازه جوش اندازه گیری شدند. تجزیه واریانس ترکیب پذیری با روش گریفینگ نشان داد که ترکیب پذیری عمومی (GCA) و خصوصی (SCA) برای چهار صفت مورد بررسی در سطح احتمال 1% معنی دار بود که بیانگر نقش توام اثر های افزایشی و غیر افزایشی در کنترل ژنتیکی این صفات بود. رقم MV17 با قابلیت ترکیب پذیری عمومی بالا برای هر چهار صفت به عنوان والدی مطلوب جهت استفاده در تلاقی ها به منظور افزایش مقاومت به زنگ زرد شناسایی شد. بیشترین مقدار GCA بعد از MV17 در جهت ایجاد حساسیت مربوط به رقم بولانی بود. تلاقی های MV17 به ترتیب با ارقام بولانی، پیشتاز و لاین KAUZ//KAUZ/PVZ دارای بیشترین SCA (منفی) برای صفات تیپ آلودگی، تعداد جوش و اندازه جوش و بیشترین مقدار مثبت برای صفت دوره کمون در جهت افزایش مقاومت بود که بیانگر نقش اثر غیر افزایشی ژن ها (غالبیت و اپیستازی) در این تلاقی بود. تجزیه گرافیکی Vr و Wr از نظر موقعیت قرار گرفتن والدین نسبت به مبدا مختصات، نشان داد کنترل این اجزاء مقاومت در برخی از ارقام به صورت مغلوب و در تعدادی دیگر از نوع غالب بود. وراثت پذیری عمومی و خصوصی در کلیه صفات تقریبا بالا بود، بنا براین انتخاب بر اساس این صفات در جهت افزایش مقاومت برای این نژاد مفید خواهد بود.