گرشاسب: شبه قهرمان حماسه ی اسدی

امروزه بررسی متون گذشته از منظرهای نوین، یکی از محورهای بنیادین مطالعات ادبی است. در این میان، نقد اسطورهشناختی یا کهن الگویی که رویکردی تلفیقی از علومی چون روانشناسی و انسان شناسی است، از اهمیتی ویژه برخوردار است. این نوع رویکرد، بر پایهی اندیشهی کارل گوستاو یونگ شکل گرفت. او پس از مطالعه اسطوره های ملل مختلف، به منشا آنها توجه و «ناخوداگاه جمعی» -که حاوی کهن الگوهاست- را به عنوان خاستگاه مشترک اسطوره های بشری، معرفی کرد. به زعم یونگ، لازمهی «تفرد»و یکپارچگی شخصیت قهرمان این است که «قهرمان» بتواند پس از تمام دشواری ها، «سایه» را مقهور کند و خود را از سلطهی آن نجات دهد. در این جستار تلاش شد داستان گرشاسب، به روایت اسدی، به روش توصیفی-تحلیلی مورد مطالعه قرارگیرد. در این تحقیق، علاوه بر معرفی شخصیت گرشاسب حماسی، نقبی هم به شخصیت اساطیری گرشاسب زده شد تا ضمن معرفی این شخصیت، به بیان شباهتها و تفاوتهای دو روایت اساطیری و حماسی پرداخته و همچنین علت این تفاوتها تبیین شود. در اساطیر و متون پهلوی نابودی نهایی ضحاک به دست گرشاسب صورت میگیرد و قهرمان ما الگوی «نبرد قهرمان و سایه» را تکمیل میکند. اما در حماسه گرشاسبنامه، گرشاسب مطیع ضحاک و در سیطره اوست و نبرد فرجامین او، که مطابق با الگوی اسطورهای نبرد با ضحاک است، محقق نمیشود؛ بنابراین به سبب مسکوت ماندن این موضوع و سلطه «سایه» بر «قهرمان»، «فرایند فردیت» روان و خودشناسی قهرمان در این حماسه رخ نمیدهد.