الحاد ابن راوندی؛ اتهام یا واقعیت بررسی انتقادی آثار الحادی ابن راوندی

ابن راوندی مشهورترین متکلم از جریان معتزلیان شیعه شده در سده سوم هجری است که با رویگرداندن از اعتزال مذهب امامیه را پذیرفت و در کنار نقد اندیشه های اعتزال به دفاع و تبیین از آموزه های امامیه پرداخت. معتزلیان هموار این تغییر مذهب را انکار و تهمت های فراوانی به او زده اند. الحاد مشهورترین اتهامی است که معتزلیان مطرح کرده و یکی از پایه های این اتهام آثار است که معتزلیان بر این باورند که ملحدانه نگارش یافته است. سوال اصلی این است که آیا می توان بر سخن معتزلیان اعتماد و این آثار را الحادی و ابن راوندی را متکلمی ملحد دانست؟ فرضیه مطرح این است که احتمالا ابن راوندی این آثار را در نقد اندیشه های توحیدی و عدلی اعتزال نگاشته و همین زاویه داشتن با مواضع معتزلیان زمینه این اتهام را فراهم کرده است. هم از این روست که معتزلیان، در راستای تخریب ابن راوندی، آنان را ملحدانه تصویر سازی کرده و یکی از ادله مدعای خود مطرح کرده اند. با بررسی گزارش های مربوط به هر کدام از این آثار، که در متون کلامی، رجالی و فهرستی بر جای مانده این نتیجه به دست آمد که این آثار اکثرا در نقد اندیشه های معتزلی یا با رویکرد فیلسوفانه نگارش یافته که با نظام معرفتی معتزلیان همانگ نبوده است. در دسته ای دیگر از این آثار نیز ابن راوندی نظرات مخالفان را در کنار نظرات موافق آورده و همین باعث سوء استفاده معتزلیان شده که آراء مخالفان را نظرات خود وی معرفی کرده و روش او را پوششی برای بیان اندیشه های کفرآمیزش معرفی کرده اند.