تحلیل محتوایی و ساختاری مقامات حمیدی و گلستان سعدی و واکاوی ریشه های آن دو در ادب عربی

مقامه نویسی در نثر فارسی، نخستین بار با مقامات قاضی حمیدالدین بلخی در قرن ششم و به تقلید از اسلوب نگارش مقامه نویسی عربی، پدید آمد. این کتاب که در همان عصر مولف با اقبال و توجه فراوان روبه رو شد، از سوی مترسلان و نثرنویسان بسیاری مستقیم و غیرمستقیم نیز مورد تقلید قرار گرفت. چنین به نظر می رسد که سعدی، نیز با تالیف «گلستان» که نثر آن از نظر نوع انشا و اسلوب نگارش به مقامه شباهت دارد، در نگارش اثر خود از جهاتی به این اثر ادبی نظر داشته و از آن متاثر بوده است؛ خصوصا وجود تشابهات بسیار در دو سطح زبانی و ادبی در حکایت «جدال سعدی با مدعی» و مقامه «فی الشیب والشباب» از مقامات حمیدی، این فرضیه را قوت می بخشد که سعدی در این حکایت از نظر ساختار کلی و شیوه داستان پردازی، سبک نگارش و ویژگی های زبانی و ادبی، بسیار به مقامه قاضی حمیدالدین نزدیک شده است که هر دو نویسنده نیز در موارد مشترکی تحت تاثیر مقامات عربی بوده اند. در این جستار، بر آنیم تا با بررسی وجوه تشابه در این دو مقامه، علاوه بر نشان دادن تاثیرپذیری سعدی از قاضی حمیدالدین بلخی، میزان تاثیرپذیری آن دو را از مقامات عربی، به ویژه مقامات حریری، نیز مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.