بررسی تغییرات کمی و کیفی اسانس هفت توده مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) در شرایط زراعی

مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.)یک گونه گیاهی انحصاری ایران است که در رویشگاه های طبیعی نواحی غرب و شمال غربی ایران پراکنش دارد. به منظور کشت و اهلی کردن و بررسی کمیت و کیفیت مواد موثره آن در حالت زراعی، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال های 1388-99 به اجرا در آمد. ابتدا، بذر هفت توده از این گونه از رویشگاه های طبیعی استان آذربایجان شرقی و استان کردستان جمع آوری و در مزرعه تحقیقاتی موسسه جنگل ها و مراتع کشور کشت شد. سپس سرشاخه های گلدار آنها، طی سه سال متوالی پس از کشت در مرحله گلدهی کامل به روش تقطیر با آب اسانس گیری شدند. اسانس ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GS-MS)و محاسبه شاخص بازداری تجزیه و شناسایی شدند. براساس نتایج، اختلاف معناداری بین توده های مختلف از نظر بازده اسانس وجود داشت و توده های با منشا کردستان از بازده اسانس بیشتری برخوردار بودند. بیشترین بازده اسانس نیز، به جز برای یک توده با منشا کردستان، از گیاهان یکساله به دست آمد. ترکیب های عمده اسانس در تمامی توده های ژنتیکی، تیمول، پاراسیمن و گاماترپینن بودند. بیشترین مقدار تیمول در سال دوم مشاهده شد و تقریبا تمام توده ها در سال دوم از کیفیت اسانس بهتری نسبت به سال های اول و سوم برخوردار بودند. مقدار گاماترپینن در همه نمونه های اسانس در سال دوم نسبت به سال اول کاهش و دوباره در سال سوم افزایش یافت. مقدار پاراسیمن در سه سال مورد بررسی، روند یکسانی نشان نداد. به طور کلی، گیاهان یکساله بازده اسانس بیشتر و گیاهان دوساله کیفیت اسانس بهتری داشتند.