درآمدی بر جایگاه عدالت در اندیشه فقهی امام خمینی (ره)

«عدالت» در فقه، آنچنان که شایسته است، مورد توجه فقهاء قرار نگرفته و بحث های مطرح شده نیز بیشتر شامل عدالت فردی می باشد. در این میان امام خمینی1 به عنوان فقیهی که در سیره علمی و عملی، رویکرد متفاوتی به عدالت داشتند، در کنار عدالت فردی، به عدالت اجتماعی نیز پرداخته اند. در بین فقهای معاصر، نظراتی در خصوص جایگاه عدالت در فقه مطرح شده است. عده ای عدالت را به عنوان یک «قاعده فقهی» قلمداد نموده و گروهی دیگر «عدالت عرفی» را به عنوان مستند استنباطات فقهی خود قرار می دهند. در این نوشته ضمن تبیین این نظرات، عدالت به عنوان مقصد و هدف شریعت را نیز مطرح نمودیم و در نهایت ضمن تحلیل نظرات مذکور بر مبنای اندیشه فقهی امام خمینی1 به این نتیجه رسیدیم که وجود «عدالت» به عنوان یک اصل در فقه، غیر قابل انکار است، اما تشخیص مصادیق آن، خارج از فقه و با توسل به حکم عرف، در مواردی که شرع حکم قطعی در آن مورد دارد، قابل پذیرش نمی باشد. عدالت، مقصد شریعت و فلسفه احکام است و مثل سایر قواعد فقهی، ابزاری برای نیل به احکام شرعی جزئی نیست، بلکه خود هدف و مقصد است و اساسا تمام احکام و قواعد فقهی، وسیله ای برای نیل به این مقصد می باشند.