بررسی و تحلیل نمادشناسانه خوشنویسی اسلامی (خطوط مشکل) در هیئت جانداران

در هنر خوشنویسی، زمانی که کتابت گونه های مختلف خوشنویسی و خطاطی به کمال و پختگی می رسیدند، خطاطان برای تفنن و ابراز و ایجاد شاهکارهای تازه آن ها را می آراستند و گونه ای از خطوط تفننی را ایجاد می کردند. این بدایع تفننی گاه به گونه ای درمی آمده که گویی خطاط در پی آفرینش تصویر است تا خطاطی. درواقع، خط بهانه ای بوده است تا خطاط شکل یا نقشی را رقم زند که در پی آن مفهومی نمادین را در بردارد. هدف از این پژوهش، شناسایی خطوطی است که خوشنویس با توجه به تشکیل حروف و یا گره بندی های خاص و دور بندی های مکرر و بسته و باز از مجموعه حروف، یک کلمه، یا یک عبارت، شکلی از اشکال پرندگان یا اشجار یا صورت انسان و یا دیگر اشکال هندسی را پدید می آورد. این گونه از خطوط را با عنوان خطوط مشکل بررسی می کنیم. قلیل بودن نمونه های به جامانده و پراکندگی آثار و اطلاعات مربوط به خطوط مشکل از مسائل عمده این کار تحقیقی بوده است. در این تحقیق، نتیجه جستجوها سرانجام به یافتن 226 تعداد نمونه انجامید که بیشتر آن ها از کتاب های عربی و انگلیسی زبان در مورد خوشنویسی به دست آمده است. روش این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی می باشد. بدین معنا که ابتدا همه نمونه های گرد آوری شده (226 نمونه) ، با استفاده از روش کمی و ابزار پرسش نامه بررسی آماری شدند و سپس نمونه های گردآوری شده تحلیل نمادشناسانه شدند. برای جلوگیری از درازی سخن و برای دریافت نتیجه ای مشخص تر، از میان نمونه های مورد مطالعه، تنها بخشی از نمونه های جمع آوری شده برای پژوهش، گزینش شده و تجزیه و تحلیل نمادشناسانه شدند.
نتایج این پژوهش نشان می دهد خطوط مشکل سرشارند از نماد. نمادپردازی و رمزپردازی در خوشنویسی و هنر اسلامی از جایی آغاز می شود که امکانات بیان محدود بوده و زبان، عاجز از بیان حقایق و علایق معنوی می شود. بیشترخطوط مشکل، هیچ گاه جنبه تزیینی نداشتند بلکه دارای مفاهیم ویژه ای بوده اند و نیز همراه با واژه های و آیات قرآنی، معانی ژرف و عرفانی ای را دربر می گرفتند که برخاسته از باورهای ژرف انسانی بودند.
-دسته بندی بخشی از هنر خوشنویسی، که از ترکیب حروف و کلمات شکلی خاص و نمادین را پدید می آورد.
-تعمق در جنبه درونی و تحلیل نمادشناسانه خطوط مشکل
1- آیا می توان اشکال به دست آمده از ترکیبات حروف و واژگان را در گروه های خاصی طبقه بندی کرد؟
2- هر یک از شکل های موجود در این نوع از خوشنویسی چه ویژگی ها و چه معناهایی را در خود نهفته دارند؟