تحلیل روانشناختی سخنور بر مبنای تاویل نحوی: بازخوانی رویکرد عبدالقاهر جرجانی به فلسفه زبان در کتاب دلائل الاعجاز

ارتباط ذهنها با هم فقط به صورت غیرمستقیم عملی می شود. هر اندیشه ای باید ابتدا از طریق معانی و آنگاه از طریق نشانه ها راهی برای بیان خود بگشاید. مهم ترین و پرکاربردترین این نشانه ها، زبان و کلمات آن است. اندیشه هم خود به وسیله انگیزه ها یعنی تمایلات و نیازها و رغبتها و هیجانهایی برانگیخته می شود که همواره درک صحیح آن از مسائل پیچیده و گاه غامض برای انسان بوده است؛ خاصه آن گاه که فقط با متنی نوشتاری رو به رو باشیم، فاصله زمانی ما با گوینده آن بسیار باشد، و ابزاری نیز جز همان متن برای شناخت گوینده در اختیار ما نباشد. از همین رو، عالمان مسلمان در کوشش برای فهم بهتر قرآن، خود را از نظریه پردازی درباره خاستگاه زبان و رابطه آن با تفکر بی نیاز ندیده اند. از جمله اندیشمندان اسلامی که حدود 1000 سال پیش ضمن پژوهش درباب اعجاز قرآن و ارائه نظریه نظم با تلاشی روشمند در خصوص زبان و رابطه آن با تفکر به پژوهش درباب فرایند آفرینش ادبی و روانشناختی گوینده آن از طریق تاویل نحوی دست یازید عبدالقاهر جرجانی (د 471ق) است. وی در آثار مختلف خویش، خاصه در دلائل الاعجاز مباحثی را پی می گیرد که در دوران معاصر، ضمن مباحث فلسفه زبان گنجانده می شود. در این مطالعه سعی شده است با بازخوانی نظریه نظم او، دیدگاه و روشی را که وی درباره روانشناختی گوینده از طریق تاویل نحوی بازکاویده است، شناسایی و تبیین شود.