مبانی جمال شناسی از دیدگاه سعدی

جمال شناسی در آغاز، شناختی تجربی یا علمی بود؛ ولی به تدریج به دانشی نظری مبدل گردید و سرانجام در سده ی هجدهم به صورت یکی از مباحث فلسفه درآمد. علوم جمالی، مشتمل بر علم زیبایی شناسی و وابسته-های آن، با تحلیل ارزش های عاطفی جامعه، هنجارهای ذوقی جامعه را ارائه می کنند. در طیف علوم جمالی، زیباشناسی ارزش بارز مجموعه است و قشنگی و لطف و عظمت و والایی و قدس با آن هم خانواده اند. در این مقاله، آثار سعدی را براساس زیبایی شناسی فلسفی بررسی کرده و دریافته ایم او همسو با فلاسفه به تاثیر مادی و معنوی جمال پرداخته است. وی در آثار خویش، همسو با افلاطون به ملازمه ی خیر و زیبایی باور دارد و زیبایی را اسباب اصلاح نفوس آدمیان می داند؛ به همین دلیل به اخلاق و فضایل اخلاقی در آثار خویش عنایت داشته است و دستورالعمل های خردمندانه ای برای سعادت انسان ارائه می دهد. وی «زیبایی» را آیتی از جمال حق می داند و می گوید خدا زیباست و چون عالم بسط کمالات حق و ظهور اسماء و صفات خداست، پس عالم نیز زیباست که این عقیده ناشی از نگاه عارفانه اش به اجزای هستی است. سعدی هم چنین هماهنگ با ارسطو، زیبایی را عبارت از تناسب اجزا می داند. در این دیدگاه، او حسن ترکیب، اعتدال، لطافت، قامت خوش و موزونیت را دلیل زیبایی می داند. او گاه زیبایی را ذهنی، گاه عینی و گاه تلفیقی از این دو می داند. سعدی در آثار خود به زیبایی امر والا نیز توجه دارد. او گاه از اندازه و حجم چیزها متحیر می شود و گاه از سهمگینی و مرموزی آن ها.