تقابل های دوگانه در داستان های عامه

داستان های عامه از بطن توده برآمده اند، به همین سبب آینه تمام نمای عادات، آداب و خلقیات مردم عامه اند و با بررسی آن ها می توان فرهنگ زیستی مردمان را بی نقاب و صورتک دید. یکی از روش های خوانش متون و ازجمله متون عامه، کشف تقابل های پنهان در متن است؛ زیرا با استخراج این تقابل ها می توان به لایه های مستتر در پس ظاهر متن دست یافت. این تقابل های درون متنی، به اعتقاد ژاک دریدا، سلسله مراتبی و پله کانی هستند؛ یعنی همواره یک جزء برتر از جزء دیگر پنداشته می شود و این برتری نه «بدیهی و طبیعی»، بلکه کاملا «فرهنگی» است؛ بنابراین با یافتن تقابل های درون هر متن و با تشخیص اینکه کدام جزء، ممتاز شمرده می شود، می توان به نکات مهمی درباره اندیشه ای که متن از آن حمایت می کند، دست یافت.
در این مقاله دو داستان مشهور عامه، «شنگول و منگول» و «بلبل سرگشته»، بر اساس مشهورترین و مفصل ترین روایتشان از نظر تقابل های درون متنی بررسی شده اند. این بررسی نشان می دهد که داستان های عامه به عنوان متونی که پایان باز ندارند، بیشتر در تقابل های درونی خود صادق اند و با شناخت هر جزء تقابل، جایگاه و ویژگی جزء مقابل بهتر شناخته می شود. در این داستان ها راوی با بسیج کردن همه اجزای داستان، نتیجه مورد نظر خود را در اختیار مخاطب می نهد و با تحریک باورهای فرهنگی و فکری او، این نتیجه را برای مخاطب «بدیهی» و «منطقی» می سازد.