تحلیلی تطبیقی از شفاعت در نگاه فخررازی و قاضی عبدالجبار

شفاعت یکی از باورهای ادیان، به ویژه دین اسلام است که افزون بر دلالت آیاتی از قرآن کریم، روایات معصومان علیهم السلام در مورد آن به حد تواتر رسیده است. متکلمان مسلمان اتفاق نظر دارند که شفاعت از باورهای پذیرفته شده در میان عقاید اسلامی است، گرچه در تفسیر آن اختلاف نظر دارند. گروهی همچون معتزلیان به دلیل پیش داوری در مسئله عمل به وعید، ناچار شدند شفاعت را مختص افراد مطیع و نیکوکار بدانند. در نتیجه، شفاعت پیامبر سبب افزایش درجه نیکوکاران است نه نجات گنه کاران، اما اشاعره معتقدند شفاعت، مخصوص مرتکبان گناه کبیره ای است که به دلیلی نتوانسته اند قبل از مرگ توبه کنند.
این مقاله سعی دارد دیدگاه دو تن از دانشمندان مهم مسلمان، فخررازی و قاضی عبدالجبار که یکی نماینده مکتب اشعری و دیگری نماینده مکتب معتزلی است، به شیوه توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. نتایج به دست آمده حاکی از این است که شفاعت اولیای الهی مشروط به مشیت الهی و تحت ضوابط خاصی است و علاوه بر زیادت در منفعت، باعث رفع عقاب نیز می گردد.