تناظر میان مراتب معراج نماز و نمود این تناظر در نگاره های معراج با تاکید بر نقش مایه محراب

محراب از بن مایه های تصویری در نگارگری معراج می باشد که علاوه بر غنای زیبایی شناسی، حاوی دلالت های صریح و ضمنی بسیاری است. این مقاله ضمن ارائه تناظری ماهوی میان مراتب معراج و مراحل نماز بازتاب این تناظر را در نگاره های معراج تبیین نموده و در سایه پیوند نماز با معراج رسول اکرم(ص)، به نقش محراب و نقوش وابسته به آن در معراج نگاره ها می پردازد. بدین منظور چهار نگاره انتخاب شده که جایگاه محراب در آن ها حائز اهمیت و قابل تامل است: نگاره "آزمون سه جام" از معراج نامه ایلخانی، نگاره "معراج" از نسخه بوستان سعدی، نگاره های "نماز با پیامبران" و "نماز با مسلمانان" از معراج نامه تیموری. روش تحقیق این مقاله توصیفی-تحلیلی است، ضمن آنکه نمونه ها به روش اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری و با رویکرد پدیدارشناسی تاویلی با توجه به سه نظام نمادین (کلامی، کنشی و تصویری) بررسی شده اند. ضرورت و اهمیت تحقیق که از نقطه نظر تاریخی در راستای درک نگاه هنرمند مسلمان قرون میانه به معراج و از منظر تاویل گرایانه و نمادشناسانه، متوجه مبانی فکری و نظری تصویرپردازی معراج و رمزگشایی از زوایای پنهان نگاره ها می باشد، غیر قابل انکار است. بدین ترتیب با تحلیل نگاره ها طبق این تناسبات و بر اساس نتایج پژوهش، نقش محوری نماز در نگاره های معراج روشن شده و انتخاب و چیدمان عناصر تصاویر بر اساس ارائه شئون مختلف معراج تبیین می شود. ضمن آنکه پیوند معنایی نقش مایه محراب با نماز و مفاهیم انتزاعی نور، زمان و مکان، و در نتیجه استفاده هنرمند نگارگر از نقوشی نظیر قندیل و آتشدان دستیابی به این نتیجه را میسر ساخته است.