مطالعه تحلیلی-تطبیقی مقرنس های ایران نمونه های دیگر کشورهای اسلامی در نظام نشانه ای بینامتن ژنتی

دراین مقاله، سعی برآن بوده است تا ضمن معرفی شاخصه و ویژگی های مقرنس از دسته کاربندی ها، خوانشی تطبیقی بین نمونه مقرنس های ایران با برخی از نمونه های مقرنس کشورهای اسلامی، صورت پذیرد. این مطالعه بیشتر جهت شناسایی و معرفی شاخصه های تطبیق مقرنس ها صورت پذیرفته و تلاش شده است، نمونه ها از دوره های مختلف تاریخی با پراکندگی جغرافیایی در انواع بنا انتخاب شوند. نمونه مقرنس های ایران شامل: مسجد جامع قم، امامزاده درب امام اصفهان، خانقاه شیخ عبدالصمداصفهانی نطنز، آرامگاه بایزیدبسطامی شاهرود، عمارت مسعودیه تهران، مدرسه آقابزرگ کاشان، امامزاده باباقاسم وخانه شیخ السلام اصفهان است. نمونه مقرنس های شاخص کشورهای اسلامی شامل: مدرسه عبدالعزیز خان در بخارا، بنای گور امیر در سمرقند، تالار خواهران اسپانیا و نمونه بناهای مقرنس دار ترکیه است. بدین منظور بر اساس مبانی نظری با رویکرد بینامتنیت و استفاده از روش تحقیق توصیفی با رهیافت (تحلیلی-تطبیقی )، داده ها و اطلاعات تحقیق مورد بررسی قرار گرفته اند. رهیافت تطبیق بیشتر بر اساس روش بیش متنیت"ژنتی" بوده است. یافته های پژوهش با بهره جستن از فنون جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی به مطالعه پاره ای از وجوه تشابه و تمایز نمونه های ایران با سه کشور ترکیه، ازبکستان و اسپانیا به دست آمده است. نتایج حاکی از آن است که فرم و فضای مقرنس علاوه بر شکل هندسی شان، شامل نقش مایه های متنوعی بر رویه خود، اعم از؛ گیاهی، هندسی، جانوری، انسانی و نوشتاری است. میزان وجود و تنوع هریک از این نقش مایه ها بیشتر متاثر از مضمونی اجتماعی از فضای فرهنگی- هنری دوره های تاریخی مربوطه وتحول مواد، مصالح و فنون آن زمان بوده است. در رابطه بیش متنیت از نوع دگرگونی یا تراگونگی، فضای بصری و هندسی مقرنس ها دچار تغییر و تحولات گونه ای یا سبکی اعم ازکاهشی، حذفی و یا جابه جایی بوده اند ولی با کمترین تنوع بنیانی؛ دلیل آن هم ساختار هندسی ثابتی است که به شیوه سینه به سینه انتقال یافته و ماهیت مقرنس را شکل داده است. بنابراین کمتر دچار تراگونگی های بارز شده و بیشتر در رابطه ای میان متنی متناوب، با انواع دیگر خود در دوره ها و مناطق مختلف جهان قرار داشته است.