بررسی پیشینه، شکل و کارکرد معماری چهارتاقی در خراسان بزرگ (از اوایل دوره ساسانی تا پایان سده چهارم هجری)

با توجه به قراین موجود به جرات می توان خراسان را یکی از خاستگاه های معماری در منطقه آسیای غربی برشمرد و این ادعا در یادداشت ها و مقالات علمی محققانی همچون اسکار روتر، شراتو و آندره گدار قابل بررسی و اثبات است. به عنوان مثال اسکار روتر، خراسان را به عنوان خاستگاه فرم چهارتاقی در ایران معرفی می کند و این موضوع دور از ذهن نیست، چراکه مورخینی چون مسعودی، استخری و ابن بلخی هم در تالیفات خود از استقرار پرستشگاه های متعدد به ویژه آتشکده ها در شهرها و نواحی مختلف خراسان چون توس، بخارا، سمرقند، نیشابور، قومس، هرات و بلخ گزارش می دهند.
نگارندگان در این مقاله بر آنند تا به بررسی پیشینه و سیر تحول استفاده از فرم چهارتاقی در خراسان بزرگ از اوایل دوره ساسانی تا سده های نخستین اسلامی بپردازند و ضمن بررسی متون تاریخی و جغرافیایی متقدم، از پژوهش های جدیدمانند آثار شلوم برژه، بوشارلا، شیپمان، کایم، گدار، هرمان، هوف، وندن برگ درباره بناهایی نظیر معبد نوبهار بلخ، آتشکده سرخ کوتل تخارستان، آتشکده مل حیرام ترکمنستان، کاخ دامغان، آرامگاه سامانی و مزار عرب آتا در شهر تیم سمرقند کمال بهره را برده ومورد تجزیه و تحلیل قرار خواهند داد.