بررسی تغییرات فرش های ریزه ماهی در شهرستان بیرجند طی دهه های اخیر

شهرستان بیرجند در مشرق کشور ایران قرار گرفته و مرکز استان خراسان جنوبی است. فرش بیرجند به لحاظ نوع طرح، رنگ بندی و ساختار بافت ویژگی های خاص خود را دارد که در این مقاله به طور اجمالی بیان می گردد. از جمله طرح های پرکاربرد و مشهور در تاریخ فرش بیرجند، ریزه ماهی است. این طرح اصیل و قدیمی، اکنون در بیش از نیمی از فرش های بیرجند بافته می شود و حدود نود درصد صادرات فرش های بیرجند را به خود اختصاص داده است. این مقاله می کوشد تغییرات و تحولات این فرش ها را به لحاظ ساختار طرح، واگیره، رنگ بندی، ابعاد و رج شمار در طول دهه های مختلف سده حاضر و به روش توصیفی بررسی نماید. گردآوری اطلاعات به روش میدانی و کتابخانه ای و با استفاده از ابزار مصاحبه، مشاهده و عکس برداری از نمونه فرش های ریزه ماهی صورت گرفته است. نقش مایه ریزه ماهی یک واگیره مربع شکل با محوریت یک گل هشت پر و دو برگ (ماهی تجرید یافته) حول آن است که در طول دهه های مختلف در قالب طرح های سراسر واگیره ای، خشتی، محرمات و انواع مختلف لچک ترنج، تنوع و زیبایی خاصی به این فرش ها بخشیده است. در طول زمان، ساختار اصلی واگیره ثابت مانده، اما ابعاد آن بسیار کاهش یافته است. تغییر رنگ بندی از رنگ های تیره مثل سرمه ای (کبود) و قرمز (لاکی) به رنگ های روشن مثل سفید و کرم از دیگر تحولات ایجاد شده در فرش های ریزه ماهی بیرجند طی دهه های اخیر بوده است. این تغییرات غالبا به دلیل نیاز بازار یا به عبارتی تامین سلیقه خریداران صورت گرفته و در مواردی، تمایل بافندگان به بافت طرح های ساده تر و توجه به صرفه اقتصادی موجب تغییر یا ماندگاری برخی از طرح های ریزه ماهی شده است.