استعاره های تاویلی بر مبنای قاعده توجیه متشابهات قرآنی در آیینه ادبیات فارسی

استعاره تاویلی در معنایی که در این مقاله برای اولین بار در حوزه نظریه پردازی ادبی مطرح می شود، دارای انواع و مراتبی است که برخاسته از معانی کاربردی تاویل در علوم قرآنی می باشد. در این مقاله به یکی از مراتب آن به نام استعاره تاویلی بر مبنای قاعده توجیه متشابهات قرآنی پرداخته می شود. متشابهات، مجموعه ای از آیات قرآن اند که دارای چند پهلویی معنایی می باشند و تنها به کمک محکمات و ارجاع به ام الکتاب، تاویل پذیرند. چند پهلویی معنایی آیات از حوزه لفظ خارج و مربوط به حوزه معناست.
توجیه تاویلی متشابهات به کمک محکمات، یکی از مراتب سه گانه تاویل است که در این مقاله آن را مورد بررسی قرار داده، و علاوه بر بیان ضوابط تاویل صحیح و شرایط موول و تاویل در توجیه متشابهات، شواهد آن از متون ادبی استخراج و به بحث و بررسی گذاشته شده است؛ تا از این رهگذر، استعاره های تاویلی مبتنی بر قاعده توجیه متشابهات را معرفی کرده و مورد نقد و بررسی قرار دهد و تا آنجا که مجال مقال بوده است، جنبه های تشبیه روایی، تشبیه ادبی، استعاره تاویلی ادبی و تاویل توجیهی روایی آنها بیان شده است. در این راستا معلوم شد علاوه بر تلاش شاعر در استخدام استعاره های تاویلی، گاهی شاعر توجیه متشابهات را در مقوله جری و انطباق قرار داده و آن را بر مصادیق دیگری نیز تعمیم و تطبیق داده است.