وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چگونه منافع عمومی را حفظ می کند؟ تحلیل کارکرد تولیت و راه آینده

«تولیت» در کنار تولید منابع، تامین مالی و تدارک خدمات، یکی از چهار کارکرد اصلی نظام سلامت است و بر سایر کارکردها تاثیر مستقیم دارد. فرایند تصمیم گیری در مورد نیازهای اولویت دار نظام سلامت و اطمینان از برآورده شدن اولویت ها در حیطه کار تولیت است. دستیابی نظام سلامت به شاخص های برتر در سلامت مردم، مستلزم تولیت موثر است. این گزارش با مرور وضعیت تولیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علل موثر بر مشکلات آن را بررسی کرده و راهکارهای بهبود برای حفظ منافع عمومی را پیشنهاد می دهد.
در این مطالعه کیفی، ابتدا با مرور منابع علمی، چارچوب مفهومی تولیت مشخص و سوالات ارزیابی آن تعیین شد. جمع آوری اطلاعات در بخش توصیف، از طریق تحلیل محتوای اسناد مرتبط و مصاحبه با صاحب نظران؛ و در بخش علت یابی و پیشنهاد راهکارها از طریق برگزاری جلسات بحث گروهی متمرکز با خبرگان و پیشکسوتان نظام سلامت بوده است.
عمده ترین مسایل تولیت در هر سه حوزه آن، شامل جمع آوری اطلاعات حیاتی و استفاده از خرد جمعی، شکل دهی به سیاست های سلامت، تعیین چشم انداز و راهبردها و کنترل و قانونمندسازی وجود دارد. علل موثر بر مسایل موجود، طیفی از نداشتن برنامه برای اصلاح تولیت تا ضعف دانش، نگرش و مهارت محققان، سیاست گذاران و مدیران را دربر می گیرد. طراحی داشبورد تصمیم گیری مدیران ارشد وزارت بهداشت، تشکیل شبکه ذی نفعان سیاست گذاری، توسعه نظام مدیریت دانش برای بهره گیری از دانش ضمنی و تجارب بین المللی، تدوین برنامه وزارت بهداشت برای دستیابی به چشم انداز 20 ساله، ساماندهی نظام برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی در وزارت بهداشت تا سطح شهرستان ها و واحدهای عملیاتی، توسعه هماهنگی بین بخشی، بازبینی سیاست های نظارت بر بخش خصوصی و حفاظت از مصرف کنندگان، راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضعیت تولیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
به دلیل تاثیر تولیت بر سه کارکرد دیگر نظام سلامت، عدم توجه به آن، دستیابی به اهداف سلامت را دشوار کرده و منابع محدود بخش سلامت را تلف خواهد کرد. به طور سنتی، وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ماموریت هایی در حوزه های تامین مالی، تولید منابع و ارایه خدمات پیدا می کنند اما مرور اولویت های گذشته نشان می دهد که کمترین زمان و انرژی برای بهبود نظام تولیت وزارت بهداشت صرف شده است. مخاطب اصلی این مطالعه، شورای معاونین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی هستند تا با کاربست نتایج آن، نظام تولیتی منطبق بر شواهد علمی پایه گذاری کنند و کارکردهای دیگر وزارت بهداشت در آینده بیش از پیش با خرد جمعی و پاسخگویی مدیریت شود.