سبک شناسی غزلیات حافظ بر اساس فعل، رویکرد نقش گرا

در دستور نقش گرا، زبان دارای نقش و کارکردهای مختلف در جامعه و پدیده های اجتماعی است؛ از این رو، می توان با این رویکرد پدیده های زبانی را بررسی کرد. مطابق با نظریه نقش گرا الگوهای تجربه در قالب فرآیندها و از طریق فرانقش اندیشگانی تجلی می یابند. بر این اساس، می توان با بررسی انواع فرآیندهای موجود در افعال و تعیین میزان فراوانی آن، از نوع رفتار زبانی شاعر یا نویسنده در بازنمایی جهان واقع آگاه شد؛ برای مثال، حافظ در غزل های عاشقانه و قلندرانه خویش، از فرآیندهای مادی که بر بیان دنیای بیرون دلالت دارد، بیشتر از سایر فرآیندها بهره برده است و یا فرآیندهای کلامی در غزل هایی با فضای مناظره گونه و روایی، در کنار سایر عناصر روایت به کار رفته اند.در این مقاله افعال صد غزل حافظ در چارچوب دستور نقش گرای هلیدی بررسی شده است. آگاهی از بسامد انواع فرآیندهای فعلی و چگونگی کاربرد آن در غزل ها به عنوان شاخص سبکی لحاظ شده است.
تازه های تحقیق
بر طبق نظریه هلیدی، با شناخت فرآیندهای فعلی می توان به نوع برخورد زبانی وی با دنیای درون و بیرون ذهن شاعر یا نویسنده دست یافت؛ از این رو با این رویکرد، افعال به کار رفته در صد غزل حافظ بررسی و نتایج زیر حاصل شد:•حافظ از فرآیندهای مادی که بر بیان دنیای بیرون دلالت دارد، در غزل های عاشقانه و نیز قلندرانه بیشترین بهره را برده است؛
•فرآیندهای رابطه ای، یا برای ارتباط بین انواع فرآیندها به کار رفته و یا با نسبت دادن اموری خارج از عرف به امور غیر جاندار، باعث آشنایی زدایی در شعر شده است؛
•فرآیندهای رفتاری عمدتا در کنار فرآیندهای مادی، در ساخت غزل عاشقانه به کار رفته اند و تکمیل کننده کنش های عاشق و معشوق به شمار می روند؛
•فرآیندهای کلامی در غزل هایی با فضای مناظره گونه و نیز در غزل های روایی، در کنار سایر عناصر روایت به کار رفته اند؛
•فرآیندهای ذهنی در غزل هایی است که از دیگر غزل ها فضای انتزاعی بیشتری دارد. مدرکان این فرآیندها به طور اعم، اغلب از شخصیت های مثبت غزل حافظ اند؛
•در فرآیندهای وجودی، افعال وجودی اغلب به صورت منفی به کار رفته اند که عناصر موجود در آنها، به دنیای واقعی حافظ راهی ندارند؛ اما بر عکس، عناصر موجود غزل وی، همگی، جز بیان آلودگی و فساد زمانه نیست.