شطح و شیوه بیان آن در مثنوی

این پژوهش با هدف بررسی مقوله ی شطح در مثنوی انجام شده است. به این منظور به شیوه ی تحلیلی توصیفی، نخست با مطالعه ی دو کتاب شرح شطحیات و تذکرهالاولیاء و برخی کتب و مقالاتی که به این موضوع پرداخته اند، حدود و مصادیق شطح تبیین شده است؛ سپس، با مطالعه ی مثنوی مولانا آنچه را که می توان از مصادیق شطح به شمار آورد، با نمونه های روزبهان و عطار مقایسه و تحلیل شده و با توجه به گوناگونی مضامین شطح، ضمن توجه به بنیان عرفانی آن ها، ازطریق نموداری دایره ای، پیوند این موضوعات با یکدیگر مشخص گردیده است. این نمودار نشان می دهد که پیوند شطحیات، مبتنی بر مضمون «فنا» و «وصال» است و موضوعات شطح را می توان به بخش هایی مانند محرک وصال، راه وصال، زمینه ی وصال، موانع وصال، نتایج وصال و زبان واصلان تقسیم کرد. این تحقیق همچنین نشان می دهد مولانا اغلب مصادیق شطح را در مثنوی مطرح کرده است؛ اما شیوه ی بیان او که مبتنی بر تفسیر، قصه و تمثیل است، در پذیرفتنی شدن گفته هایش بوده است. براساس این روش، شطحیات تند تغییر ماهیت نمی دهند؛ اما به دلیل دگرگون شدن لحنشان پذیرفته می شوند. همچنین، نباید شطح را به مقوله ی زبانی منحصر دانست؛ بلکه بسیاری از شطحیات، رفتاری بوده اند و نوعی هنجارشکنی یا هنجارگریزی اجتماعی به شمار می آیند.