تبیین و تحلیل مفهوم «تاب آوری» و شاخص ها و چارچوب های آن در سوانح طبیعی

علی رغم گذشت بیش از سه دهه از تحقیقات اولیه در مورد تاب آوری، هنوز این مفهوم فاقد درک فراگیر و عملیاتی در حوزه های مختلف علمی از جمله مدیریت سوانح است. بسیاری از تناقضات موجود بر سر معنای تاب آوری از تمایلات شناختی، روشه ای متدولوژیک و تفاوت های مفهومی بنیادی موجود و همچنین دیدگاه هایی که بر تحقیق در سیستم های اکولوژیکی، اجتماعی یا ترکیبی از هر دو تمرکز می کنند، ناشی می شود. بنابراین مطالعه حاضر به بررسی و تحلیل مفاهیم، شاخص ها و چارچوب های تاب آوری در حوزه مدیریت سوانح طبیعی تاکید کرده است.
این تحقیق یک مطالعه مروری است که از منابع کتابخانه ای و اینترنتی مختلف استفاده شده و از مجموع 136 مقاله بررسی شده، مستندات 77 مقاله مرتبط و معتبر در رابطه با تاب آوری استخراج و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند.
بر اساس این تحقیق همه تعاریف تاب آوری بر اهمیت ادامه تحقیقات نسبت به ایجاد تعاریف عملیاتی تجربی تاب آوری ، رسمیت شناختن تاب آوری بعنوان یک ساختار پیچیده که در آن افراد، خانواده ها، سازمان ها، بر حسب شرایط مکانی و زمانی و همچنین سطح پیشرفت و فرهنگ یک جامعه دارای درجات متفاوتی از تاب آوری هستند، تاکید دارد. از میان رویکردهای مفهومی، دو رویکرد پایداری و بازیابی دارای درکی قطعی[1] از تاب آوری هستند به طوری که آنها تاب آوری یک جامعه (فرد یا سیستم اکولوژیکی) را به صورت مشخصه ذاتی که آن را قادر می سازد با یک عامل فشار انطباق پیدا کند یا نه، در نظر می گیرند. اما در رویکرد سوم، یعنی تاب آوری به عنوان گذار، تفاوت بین تاب آوری اجتماعی و اکولوژیکی روشن می شود.
این مطالعه با عنایت به ابعاد متفاوت تعاریف تاب آوری در حوزه سوانح طبیعی، تعریف کارپنتر و همکاران (2001) که در بسیاری از مطالعات آن را به عنوان یک تعریف جامع قبول کرده اند، را به عنوان تعریف مناسب تر و کاربردی تر می پذیرد. ترکیب مدل ارزیابی تاب آوری هائیتی و چارچوب ResilUS – «مرکز تاب آوری ایالات متحده»، که بر اساس جنبه های قابل اندازه گیری از سرمایه اجتماعی، مدل عملیاتی چند بعدی تاب آوری ، مقیاس های سلسله مراتبی – خانوار، کسب و کار، محله و جامعه در رابطه با طیف وسیعی از متغیرهای تصمیم گیری و سیاست است و در هر مقیاسی همدیگر را پشتیبانی می کنند، بهترین چارچوب برای اندازه گیری تاب آوری جوامع سوانح زده است.
[1] -deterministic