موعودگرایی، مقاومت و اعتراض: نگاهی به تجربه ی انقلاب اسلامی ایران

«موعودگرایی» (مهدویت)، به عنوان میراث گران بار مذهب شیعه از زوایای مختلفی بررسی شده است. با این حال، توجه به کارکرد آن در پیدایش بزرگ ترین انقلاب قرن می تواند زوایای پنهان آن را نمایان سازد. از طرف دیگر، انقلاب اسلامی ایران از زوایای مختلفی برای پژوهشگران موضوع جذابی بوده است. به همین دلیل، شماری از جامعه شناسان به نام کوشیده اند از یک سو عوامل و از دیگر سو آثار آن را تحلیل کنند و از پیچیدگی اش بکاهند. برای تبیین کارکرد مهدویت در پیدایش انقلاب اسلامی، می توان از سه مدل جامعه شناختی بهره برد: «مدل روانشناختی- ذهنی»، «مدل ساختی- سازمانی» و «مدل گفتمانی». گرچه رجوع به سخنان رهبران انقلاب نشان می دهد که مهدویت در دو مدل ذهنی و ساختی، به کار گرفته شده است؛ نباید این آموزه مترقی را صرفا در این دو مولفه به انحصار کشید. مهدویت با ایجاد گفتمانی برنامه دار در برابر گفتمان قدرت، توانست مشروعیت حاکمیت موجود را به چالش کشیده، برای تاسیس یک حکومت جدید با ارزش های جایگزین برنامه ای ارائه کند. این را می توان کارکردی بزرگ برای مهدویت در جامعه ایران دانست.