سازگاری عقل و دین در مسئله صادر اول

تاریخ مدون نشان می دهد که از دوره یونان باستان دغدغه اصلی دانشمندان کشف اولین موجودی بود که پا به عرصه هستی نهاده است. ذهن محسوس نگر آن دوره، عناصری مادی همانند آب، آتش، هوا و مانند آن را در این جایگاه می دید. در دوره اسلامی فیلسوفان مشایی با استعانت از قواعد فلسفی، مانند قاعده الواحد و امکان اشرف به این نتیجه رسیدند که عقل، تنها گوهری است که به حکم این دو قاعده، شرایط لازم را برای این جایگاه دارد؛ زیرا واحد، بسیط و اشرف است. از طرفی عرفای مسلمان بر وجود منبسط و حقیقت محمدی تاکید کردند. این در حالی است که قرآن به اولین مخلوق تصریح نداشته و روایات هم با تعابیری چون عقل، نور، روح و قلم به اولین مخلوق اشاره دارند. بررسی ها نشان می دهد که این تعابیر با آنچه حکما و عرفا بیان کرده اند مانعه الجمع و ناسازگار نیست، بلکه همه آنها جلوه های مختلف از یک چیز را نشان می دهند. همانگونه که از ذات بسیط احدیت، اسماء و صفات زیادی انتزاع می شوند، اولین جلوه او نیز چنین حالتی دارد. مقاله حاضر در صدد نشان دادن سازگاری دست آوردهای عقلی و منقولات دینی در مسئله صادر اول است.