جنبه های حماسی و ویژگی های سبکی خاوران نامه ابن حسام خوسفی

یکی از نمونه های شاخص حماسه دینی در ادب پارسی، مثنوی خاوران نامه، اثر ابن حسام خوسفی است که در قرن نهم و در شرح جنگ های سپاه اسلام به فرماندهی حضرت علی (ع) در سرزمین های خاوران به رشته نظم کشیده شده است. در این پژوهش، نخست درباره حماسه1، حماسه دینی و علل پیدایش و نمونه های آن و نیز احوال و آثار ابن حسام خوسفی سخن گفته ایم و پس از معرفی مختصر خاوران نامه، جنبه های حماسی و دیگر نکات قابل توجه، معایب و ویژگی های سبکی این اثر را به تفصیل بر شمرده ایم. در پایان کوشیده ایم بر اساس مطالب و شواهد ذکر شده، چشم اندازی از مهم ترین ویژگی های این حماسه دینی به دست دهیم. در این اثر، عناصر سازنده حماسه، اعم از قالب داستانی، قهرمان پردازی، جنگ، و عناصر و نیرو های خارق العاده، آشکارا نمود یافته است و تقلید تمام و کمال ابن حسام از شاهنامه فردوسی در حوزه های لفظ و شیوه سخن پردازی و نیز محتوا، به روشنی جلوه گر است. از دیگر جنبه های درخور توجه در این حماسه می توان بیان طنز گونه، نمود یافتن نوع ادبی غنایی، تعصبات مذهبی و مناجات های زیبای شاعر را ذکر کرد. مهم ترین معایب این اثر عبارت اند از: برخی نقاط ضعف در پردازش داستان، حشو، اشکال در وزن و قافیه برخی ابیات و نیز اشکال هایی در نحو و تصاویر شعری. از آنجا که خاوران نامه به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است، هیچ اثری از سبک شعری رایج در قرن نهم در آن دیده نمی شود و بالعکس، آثار کهنگی سبک در آن، کاملا مشهود است.