بررسی تحولات مجموعه احمد بن موسی (ع) در شهر شیراز در دوره صفویه

بخش زیادی از آثار معماری اسلامی را بناهای آرامگاهی تشکیل می دهد. در میان این آثار مجموعه ها و بناهای زیارتگاهی از اهمیت خاصی برخوردار هستند. بقعه احمد بن موسی (ع)، که سابقه وجودی اش به قرن هفتم ق می رسد، از مهم ترین بناهای زیارتگاهی شهر شیراز در طول دوره های مختلف بوده است. به رغم اهمیت این بقعه تاکنون تحقیق جامعی در زمینه معماری این بنا در دوره های مختلف تاریخی انجام نشده است و ابهامات زیادی درباره آن وجود دارد. در حالی که با درک این مهم، می توان به شناخت بخش مهمی از تاریخ شهر شیراز که در چنین مجموعه زیارتی شکل گرفته است، دست یافت. این مقاله قصد دارد تحولات بقعه در دوره صفویه و جایگاه آن را در شهر شیراز صفوی بررسی کند. لذا در این تحقیق تحولات بقعه به همراه بناهای هم پیوند آن، که به مثابه یک مجموعه کار می کردند، در دوره صفویه و در سیاق این دوره بررسی شده است؛ تحولاتی که سبب شکل گیری جایگاه جدیدی برای بقعه احمد بن موسی (ع) در شهر شیراز صفوی شده است. به علت نابودی بخش زیادی از کالبد صفوی و فقدان شواهد باستان شناسی حجم زیادی از داده های تحقیق از منابع مکتوب و تصویری دست اول و دست دوم و وقف نامه ها به دست آمده است. سپس شواهد موجود مثلث بندی، تحلیل، ارزیابی و تفسیر شده است تا روایتی تاریخی از مجموعه احمد بن موسی (ع) در دوره صفوی به دست دهد. نتایج این پژوهش نشان می دهد با آغاز حکومت صفویه زمینه های سیاسی، اقتصادی، مذهبی و... جدیدی شکل گرفت که باعث ایجاد تحولاتی در بقعه شاه چراغ شد. با تغییر سیاست های نظام حاکم، هم چون رواج آیین تشیع، تغییر حامیان بقعه، و شکوفایی اقتصادی زمینه برای ساخت و ساز حول بقعه ایجاد شد: بناهایی با پیوندهای مختلف با بقعه که به منزله مجموعه ای شهری فعالیت می کردند. با شکل گیری این بناها و تنوع کارکردهای شهری آن ها و به علاوه موقعیت قرارگیری آن ها در شهر، ارتباط مجموعه با شهر بیش تر شد. گسترش موقوفات مجموعه نیز در شهر و بیرون از آن این ارتباط را افزایش می داد. بنابراین مجموعه احمد بن موسی (ع) در این دوره با تحولات مختلف و با توجه به شرایط زمانه جایگاه جدیدی در شهر شیراز پیدا کرد.