بررسی فیتوشیمیایی اسانس توده های مختلف گیاه دارویی Satureja sahendica Bornm. در شرایط زراعی در استان یزد

گیاه مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) ازگونه های اندمیک ایران است.این تحقیق با هدف بررسی کمیت و کیفیت اسانس توده های مختلف این گیاه در شرایط زراعی انجام گرفت. ابتدا بذر8 توده مختلف مرزه سهندی از رویشگاه های مختلف استان های آذربایجان شرقی،کردستان وزنجان جمع آوری گردید، پس از نشاء در گلخانه مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، درسه تکرار درسال 1389 درمرزعه کشت شدند.سرشاخه های گل دار توده های مختلف طی چهارسال متوالی جمع آوری و در سایه خشک گردید.اسانس نمونه ها با استفاده از به روش تقطیر باآب استخراج و آنالیز مواد موثره پس از تعیین بازده اسانس براساس وزن خشک گیاه به وسیله کروماتوگرافی گازی وکروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی تجزیه وشناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس ها صورت گرفت. نتایج تجزیه واریانس بازده اسانس در سطح 5 درصد و درصد ترکیب های تیمول و ترانس-کاریوفیلن اسانس توده های مختلف طی چهار سال برداشت در سطح 1درصد معنی دار بودند. مقایسه میانگین ها توسط آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد، از بین ترکیب های شیمیایی موجود در توده ها ترکیب های آلفا-ترپینن،گاما-ترپینن،لینالول،پارا-سیمن، 1و8 -سینئوال ، ترپینئولن، ترپینن 4-ال،آلفا-ترپینئولن،سابینن و میزان تولید اسانس در هکتار معنی دار بودند. نتایج تجزیه خوشه ای توده ها براساس ترکیب های تشکیل دهنده اسانس در دوگروه قرار گرفت.گروه اول غنی از ترکیبات فنلی تیمول و کارواکرول (SS6، SS5،SS4، SS3، SS2، SS1) بودند وگروه دوم درصد بالایی از پارا-سیمن وگاما-ترپینن (SS7وSS8)مقادیر کمی تیمول وکارواکرول داشتند .بیشترین شباهت بین دو تودهSS2و SS5وکمترین شباهت بین دو توده SS1و SS8بود.توده های SS3 با بازده اسانس 13/2درصد و تولید اسانس 52/14 کیلوگرم در هکتار و23/41درصد تیمول و 57/13 درصد کارواکرول با منشاء استان آذربایجان شرقی و SS2 با بازده اسانس 69/2 درصد و تولید 49/13 کیلوگرم اسانس در هکتار و 62/37 درصد تیمول و 78/2 درصد کارواکرول با منشاء استان کردستان به ترتیب به عنوان توده های برتر معرفی می گردند.