تجلی نمادین اعداد در فرش دستباف

فرش از جمله هنرهای ایرانی است که در تعاملی بی واسطه با طراحان و بافندگان شکل می گیرد و از این رو به پرده ای تصویری برای ابراز عقاید و افکار آنان بدل می شود. این ابراز عقاید سراسر از ذهن هنرمند متاثر از فرهنگ، رسوم و آموزه های دینی حاکم بر جامعه نشئت می گیرد و در قالب آرایه ها و طرح های گوناگون خلق و بر تارک فرش نقش می بندد. بدین سبب موضوعات گوناگونی با بیانی نمادین در فرش جای گرفته است که هر یک بر مفاهیم فرهنگی و آیینی دلالت دارد. در این میان اعداد از موضوعاتی است که ریشه ای ژرف در فرهنگ این مرز و بوم دارد و به دو قسم کمی و کیفی تقسیم می شده است. سویه کیفی یا به عبارت دیگر بعد نمادین و معنادار اعداد از دیرباز مورد توجه بوده است و کاربرد اعدادگونه در هنرهای این سرزمین را می توان نشانه ای از جایگاه والای سویه نمادین اعداد طی ادوار گوناگون به شمار آورد.

این مقاله با رویکرد بررسی جایگاه و کاربرد نمادین اعداد در فرش به روش توصیفی تحلیل محتوا و شیوه جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است. نتایج حاصل از بررسی های انجام شده نشان می دهد که اعدادی همانند یک، سه، چهار، پنج، شش، هفت و هشت در آرایه ها و طرح های گوناگون فرش با بیانی نمادین قابل مشاهده است. این کاربرد اغلب به گونه ای است که سامان بندی نگاره ها و طرح ها بر پایه مفاهیم نمادین اعداد شکل گرفته و با معنای نمادین اعداد مذکور صادق است. افزون بر این مشاهده می شود که برخی از نقوش یا طرح های فرش بر مبنای قالب عددی شان نام گذاری شده اند، بدین ترتیب این امر باعث تشدید جایگاه اعداد در فرش و موجب انتقال مفاهیم نمادین این اعداد می شود که به شکل عمدی یا غیرعمدی خلق و در فرش به کار گرفته شده است. این نقوش توسط هنرمندان طراح یا بافنده به کار گرفته شده که آموزه های آیینی و فرهنگی جامعه بر آنان تاثیر گذارده و این عامل سبب خلق نقوشی بر پایه این الهام شده است.