عفونت های بیمارستانی مشکل امروز جهان

عفونت های بیمارستانی همواره یکی از مشکلات عمده بهداشتی و درمانی بوده، و روز به روز اهمیت بیشتری یافته و نظام های سلامت کشورها را به چالش جدی برانگیخته است. افزایش بیمارستان ها، ظهور بیماری های نوپدید و بازپدید، افزایش روزافزون مقاومت میکروبی و نیاز به خدمات متنوع پزشکی، بروز عفونت های بیمارستانی ناشی از خدمات درمانی را اجتناب ناپذیر کرده است. بنابراین کنترل عفونت های بیمارستانی هم اکنون یک اولویت جهانی محسوب می شود (1). عفونت های بیمارستانی از سه جنبه ی ابتلا، میرایی و هزینه دارای اهمیت می باشد، بدین معنی که این عفونت ها علاوه بر مرگ و میر و ایجاد عوارض، با افزایش مدت بستری، موجب افزایش قابل توجه هزینه های خدمات درمانی شده و در نهایت سبب نارضایتی گیرندگان خدمات می گردد (1).
در متون پزشکی گاهی این عفونت ها را عفونت های اکتسابی از بیمارستان (HAI)[1] نیز می نامند. اما اصطلاح رایج آن عفونت های بیمارستانی[2] می باشد. سازمان جهانی بهداشت تعریف جامع تری از این عفونت ها ارایه کرده و آن ها را عفونت های ناشی از مراقبت های بهداشتی[3] می خواند (1 و 7). عفونت های بیمارستانی و یا عفونت های ناشی از مراقبت های بهداشتی، عفونتی است که بیمار در زمان دریافت درمان های پزشکی و یا موقعیت های جراحی کسب کرده است و شایع ترین رویداد نامطلوب ناشی از خدمات مراقبت های بهداشتی است (6) که معمولا بعد از 48 تا 72 ساعت ظاهر می شوند.
تقریبا هر 5 تا 10% بیماران پذیرفته شده به بیمارستان، دچار یک نوع عفونت می شوند و 25% از موارد عفونت های بیمارستانی از طریق خون و تنفس منتقل شده اند (2).
بر اساس مطالعه ی مرور سیستماتیک سازمان جهانی بهداشت، شیوع عفونت های بیمارستانی در کشورهای توسعه یافته 6/7% و در کشورهای در حال توسعه بین 7/5% تا 1/19% متغیر بوده است که بیشتر مقالات با کیفیت بالاتر بر 1/10% توافق داشته اند (6).
در ایران آمار دقیقی در مورد شیوع عفونت های بیمارستانی و عوارض جانی و مالی حاصله در دسترس نیست، ولی بر اساس مطالعاتی که در خصوص میزان شیوع و بروز عفونت های بیمارستانی در ایران انجام شده است می توان چنین نتیجه گیری نمود که میزان بروز این عفونت ها در حد بالایی قرار دارد. در مطالعه ای که در قزوین در 1378 صورت گرفت، میزان عفونت های بیمارستانی در بیمارستان های آموزشی 8/6% گزارش شده است (3).
از عوامل مستعد کننده ی بیماران به عفونت های بیمارستانی می توان موارد زیر را نام برد (4): - سن بیمار (نوزادان و افراد مسن)؛ - بیماری زمینه ای مانند نارسایی عضو (سیروز کبدی، دیابت ملیتوس، بیماری مزمن انسداد ریه، نارسایی کلیه، سرطان و نوتروپنی)؛ - نقص ایمنی مادر زادی یا اکتسابی (ایدز، درمان با داروهای سرکوب کننده ی دستگاه ایمنی، سوءتغذیه) اختلال در سد دفاعی جلدی- مخاطی به دنبال تروما، سوختگی، جراحی، آندوسکپی، عفونت های وابسته به کاتترها؛ - بیماری های پوستی و مخاطی؛ - بیهوشی، ایجاد خواب آلودگی که به سرکوب سرفه یا کاهش تهویه ریوی منجر می گردد؛ - فلور بیمارستانی، انتخاب باکتری ها و قارچ های جهش یافته و مقاوم به آنتی بیوتیک ها و انواع بالقوه مقاوم (5)؛ - استفاده از داروهای آنتی بیوتیک و آنتی اسید (تغییر فلور مقیم بدن و کاهش مقاومت در مقابل جایگزینی) (8)؛ - کلونیزه شدن فلور و در نتیجه بروز حالت ناقلی باکتری ها و قارچ های فرصت طلب؛ - عفونت های نهفته و خاموش و فعالیت مجدد آن ها به دنبال سرکوب دستگاه ایمنی (8).
هر یک از اعضای بدن انسان می تواند در بیمارستان دچار عفونت گردد ولی در بین انواع عفونت های بیمارستانی، عفونت دستگاه ادراری (42%)، عفونت دستگاه تنفسی تحتانی یا پنومونی (15% تا 20%)، عفونت ناشی از زخم جراحی (24%) و عفونت دستگاه گردش خون (10%-5%) از اهمیت خاصی برخوردارند. طبق بررسی های انجام شده، عفونت ادراری شایع ترین و پنومونی کشنده ترین عفونت های بیمارستانی محسوب می شوند، گرچه در بعضی مراکز عفونت های بیمارستانی دستگاه گردش خون علت اصلی مرگ بیماران می باشد (3).
به طور کلی در میان انواع عفونت های بیمارستانی، اشریشیاکولی (E. coli) شایع ترین عامل بیماری زا بوده و پس از آن استافیلوکوکوس آورئوس در مرتبه دوم قرار دارد. E. coli شایع ترین عامل عفونت دستگاه ادراری، استافیلوکوکوس آورئوس شایع ترین عامل عفونت زخم جراحی، سودوموناس آئروجینوزا و استافیلوکوکوس آورئوس شایع ترین عفونت های دستگاه تنفسی تحتانی، و کوکسی های گرم مثبت شایع ترین میکروارگانیسم ها در ایجاد باکتریمی اولیه بوده اند (4).
استراتژی های کنترل عفونت های بیمارستانی عبارتند از: فعال نمودن کمیته های کنترل عفونت های بیمارستانی، برقراری نظام مراقبت عفونت های بیمارستانی، آموزش کارکنان و به ویژه پرستاران کنترل عفونت، تاکید بر شست وشوی دست ها، جداسازی مناسب بیماران، ارزیابی موارد همه گیری و انجام مداخلات لازم، رعایت نکات و اصول گندزدایی و سترون سازی، دفع بهداشتی زباله، مراقبت از کارکنان و ایمن سازی آن ها، و محدودیت مصرف آنتی بیوتیک های وسیع الطیف. شایان ذکر است که علی رغم بکارگیری تمام تمهیدات، عفونت های بیمارستانی تنها در یک سوم موارد قابل پیشگیری هستند (4).
هدف از تشکیل کمیته عفونت های بیمارستانی همانا پیشگیری از گسترش عفونت ها در زنجیره ی مراقبت بهداشتی می باشد، و عملکرد آن بر تهیه غذای سالم برای بیمار، بهداشت و سلامت در رختشوی خانه، پاکسازی و چگونگی رعایت موازین بهداشتی در ملاقات با بیماران در بیمارستان، و مراقبت های مستقیم از آنان می باشد. در طی تشکیل کمیته ی عفونت های بیمارستانی داده های مربوط به باکتری خطرناک جمع آوری و مدیریت می شود و با توجه به آن سیاست های پیشگیرانه از ایجاد عفونت اجرا، طغیان عفونت ها در مراکز بیمارستانی پیشگیری، و با اتخاذ سیاست های مناسب، سیاست های مداخله ای برای کنترل و پیشگیری کنترل عفونت اجرا می گردند، و به کارکنان و بیماران آموزش های لازم ارایه می گردد. از اهداف دیگر کنترل عفونت های بیمارستانی می توان به کاهش میزان مرگ و میر، و ابتلا به ناخوشی[4]، و همچنین کاهش هزینه ی مراقبت های سلامت و بار بیماری ها اشاره کرد. در این راستا حفظ سلامت کارکنان بیمارستانی، استفاده از بهترین روش های جراحی، آموزش کارکنان کمیته ی عفونت های بیمارستانی، انتخاب و استفاده ی صحیح از ضدعفونی کننده ها و آنتی بیوتیک ها، مدیریت و کنترل نمودن تزریقات وریدی، و ارزیابی کنترل عفونت از راه های ایمن، آسان و ارزان، و قابل اجرا از دیگر اقدامات کمیته ی عفونت های بیمارستانی می باشد.
کمیته ی عفونت های بیمارستانی بر موارد زیر نظارت دارند:- شست وشوی دست ها: تهیه ی آب سالم و صابون و استفاده از محصولات الکلی[5]؛ - بررسی شکایات؛ - استفاده از دستکش در جایی که ضروری باشد؛ - ایزولاسیون و رعایت احتیاطات استاندارد؛ - جلوگیری از تراکم بیماران در بخش های که لازم است؛ - اتخاذ تصمیات لازم برای پیشگیری از بیماری های واگیر؛ - فراهم نمودن اتاق ها و بخش های لازم؛ - فراهم نمودن اتاق های خصوصی برای بیماران خاص؛ - فراهم نمودن شرایط ملاقات؛ - فراهم نمودن شرایط استفاده از گان[6] در جایی که ضرورت داشته باشد؛ - فراهم نمودن ماسک و محافظ چشم؛
- فراهم نمودن تدابیر لازم برای استفاده از وسایل تیز و برنده؛ - فراهم نمودن شرایط جلوگیری از آلودگی آب و غذا؛ - اتخاذ تصمیمات لازم مبنی بر چگونگی نظافت و شست وشوی بیمارستان، ضدعفونی مناسب، دفع وسایل زائد پزشکی (سرنگ، سوزن و..)، و دفع مواد زائد و زباله ی بیمارستانی؛ - استفاده ی کمتر از هواکش ها (9)؛ - استفاده ی کمتر از وسایل تزریقات درون رگی (10).
اعضای کمیته ی کنترل عفونت های بیمارستانی عبارتند از:- پزشک عمومی؛ - متخصص بیماری های عفونی؛ - نماینده ی جراحان بیمارستان؛ - میکروب شناس پزشکی؛ - پرستار کنترل عفونت؛ - نماینده ی آزمایشگاه؛ - نماینده ی خانه داری؛
- نماینده ی داروخانه؛ - نماینده ی اداری.
متاسفانه کمیته های عفونت های بیمارستانی هر چند در بیمارستان ها بر حسب قانون و مقررات تشکیل شده است، ولی وظایف و اعضای آن به طور کامل مشخص نبوده، و یا متغیر می باشند؛ در حالی که کمیته ی عفونت های بیمارستانی بایستی از هر دو لحاظ (وظایف و اعضا) در سراسر بیمارستان های کشور استاندارد باشند.
به علاوه این که در کنار کمیته ی عفونت های بیمارستانی همواره تیم کنترل عفونت قرار دارد که تحت امر کمیته ی عفونت های بیمارستانی برای از بین بردن عفونت های شایع در بیمارستان ها همت می گمارند.