ممنوعیت فروش پاراکوآت: توسعه سلامت جامعه

معمولا آفت کش ها به پنج دسته مهم تقسیم می شوند که عبارتند از: جونده کش، حشره کش، علف کش، قارچ کش و آفت کش های ترکیبی دیگر (1). استفاده ی وسیع از آفت کش ها در کشاورزی علاوه بر فوایدی که برای اقتصاد و کشاورزی دارد، می تواند باعث ایجاد مشکلات متعددی در حوزه ی بهداشت و سلامتی جامعه شود (2). در سراسر جهان سالانه صدها هزار نفر در اثر مسمومیت عمدی و گاها غیرعمدی با سموم آفت کش کشاورزی فوت کرده یا دچار عوارض تهدید کننده ی سلامتی می شوند (3 و 4). دسترسی آسان به آفت کش ها منجر به عمومیت یافتن استفاده از این سموم برای خودکشی شده، و در کشورهای در حال توسعه مرگ ناشی از مسمومیت با آفت کش ها از بیماری های عفونی سبقت گرفته است. بر همین اساس سازمان جهانی بهداشت[1]، بر خلاف رویه سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد[2]، محدودیت تماس یا ممنوعیت فروش سموم آفت کش را توصیه می نماید و در این راستا بسیار سعی نموده است. بر اساس گزارشات در صورت رعایت توصیه های سازمان بهداشت جهانی، حتی می توان شاهد کاهش میزان خودکشی با سموم خطرناک بود. از این رو معمولا پزشکان خواستار ممنوعیت فروش سموم خطرناک می باشند (2 و 5).
پاراکوات نوعی علف کش غیر اختصاصی ارزان قیمت و موثر بر روی گونه های مختلف گیاهی است. مسمومیت و مرگ ناشی از پاراکوات از زمان ورود این سم به بازار خصوصا در کشورهای در حال توسعه مشاهده شده است. این سم آنتی دوت ندارد و سمیت آن بسیار بیشتر از سایر علف کش ها است، به طوری که مقادیر بسیار کمی از این سم (در حد یک قاشق چایخوری) می تواند برای انسان ها و حیوانات خطرناک و کشنده باشد. به همین دلیل اتحادیه اروپا از سال 2007 فروش این سم را غیر قانونی اعلام کرده و دستور جمع آوری این سم را از بازارهای اروپا صادر نموده است (10-6). پاراکوات از سال 1961 وارد بازارهای جهانی شد و در حال حاضر استفاده از آن در بیش از 32 کشور ممنوع شده است. اولین قانون ممنوعیت استفاده از پاراکوات در سال 1983 در کشور سوئد وضع شد، و در ادامه به ترتیب کویت در سال 1985؛ فنلاند (1986)؛ سوییس (1989)؛ مجارستان (1991)؛ اتریش (1993)؛ دانمارک، آلمان، هلند و آمریکا (1995)؛ اسلوونی (1997)؛ کامبوج (2003)؛ ساحل عاج (2004)؛ سوریه و امارات متحده عربی (2005)؛ اتحادیه اروپا (2007)؛ لائوس (2010)؛ کمیته دائمی منطقه ای کشورهای بورکینا فاسو، کیپ ورد، چاد، گامبیا، گینه بیسائو، مالی، موریتانی، نیجر، سنگال[3] (2011)؛ کره جنوبی (2012) و چین در سال 2016 فروش و استفاده از این سم را قدغن کردند (1، 11، 12 و 14).
در خصوص اثرات مخرب زیست محیطی پاراکوات و نیز مرگ و میر ناشی از آن، گزارشات متعددی چاپ شده است(19-14). ولی معمولا با وجود مرگ و میر[4] بالای مسمومیت با سموم آفت کش، خصوصا پاراکوات در کشورهای در حال توسعه، محدودیتی برای فروش پاراکوات در این کشورها وجود ندارد؛ و تمامی افراد در این جوامع امکان دسترسی به این سم و مسمومیت منجر به مرگ با پاراکوات را دارند (1 و 11).
بنا بر تحقیقات نه کاهش غلظت پاراکوات و نه برنامه های آموزشی تاثیر واضحی در کاهش میزان مرگ و میر ندارند (1، 12 و 13). از این رو با توجه به گزارش موارد متعدد مرگ به دنبال مسمومیت حاد با مقادیر بسیار کم پاراکوات؛ که به دلیل میزان کشندگی بسیار بالا، فقدان آنتی دوت، جذب سریع، اثرات تاخیری و در دسترس بودن آسان این سم حادث می شوند (19-15)؛ ممنوعیت فروش پاراکوات در کشور ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر ضروری به نظر می رسد.
مسمومیت سیستمیک منجر به مرگ با پاراکوات در بیشتر موارد از طریق خودکشی، و در موارد بسیار نادری نیز از روش های دیگری مانند مواجهات شغلی، و یا خصوصا در کودکان به صورت اتفاقی رخ می دهد (12، 14 و 20)؛ بنابراین در صورت ممنوعیت پاراکوات افراد زیادی از مرگ حتمی نجات پیدا می کنند. از این رو با توجه به نقش سلامت در ارتقای شاخص های توسعه ی انسانی، سیاست های کلی سلامت ابلاغی توسط مقام معظم رهبری (21)، سند نهایی چشم انداز 20 ساله کشور (22)، و به منظور برخورداری از سلامت و بهبود و ارتقای شاخص های عدالت در سلامت همچون کاهش بروز حوادث غیرترافیکی و کاهش بروز خودکشی های کامل (23)، امید است که حداقل با تغییر در قوانین یا وضع قوانین مرتبط راه های دسترسی به این سم مهلک در ایران محدودتر گردد؛ و این امر موجب کاهش میزان بروز مسمومیت با این سم و مرگ و میر ناشی از آن گردد. جهت دستیابی به این هدف توصیه می شود حتی در صورت عدم جمع آوری پاراکوات از بازار، و ادامه واردات یا تولید پاراکوات درکشور، تا حد امکان دسترسی افراد عادی به این سم ممنوع شده، و استفاده از سم در زمین های کشاورزی تنها تحت نظارت افراد یا سازمان های خاص صورت پذیرد.